در ماه‌های گذشته که نرخ دلار بر اثر فضای ملتهب روانی و تصمیم‌های ناکارآمد مسئولان بانک مرکزی، سر به فلک کشیده و دلالان خیابان فردوسی تهران، هر روز بر قیمت‌ها می‌افزودند، کارشناسان اقتصادی با تاکید بر ضرورت ایجاد بازار آزاد ارز، پیشنهاد تاسیس بورس ارز را مطرح کردند. اکنون به نظر می‌رسد بانک مرکزی با استفاده از نظرات کارشناسان و بررسی شیوه‌ها و شرایط مختلف به این نتیجه رسیده است که تعیین نرخ ارز را به یک بازار آزاد بسپارد تا از بروز بحران‌هایی مشابه آنچه در تابستان پیش آمد، جلوگیری کند.
با توجه به زمزمه‌های کارشناسان در ماه‌های گذشته بنا بر ایجاد بورس ارز با هدف برچیدن بازار سیاه حاشیه خیابان‌ها، اکنون می‌توان این تصمیم بانک مرکزی را در راستای همین امر و منطقی شدن نرخ ارز دانست.
در ماه‌های گذشته که نرخ دلار بر اثر فضای ملتهب روانی و تصمیم‌های ناکارآمد مسئولان بانک مرکزی، سر به فلک کشیده و دلالان خیابان فردوسی تهران، هر روز بر قیمت‌ها می‌افزودند، کارشناسان اقتصادی با تاکید بر ضرورت ایجاد بازار آزاد ارز، پیشنهاد تاسیس بورس ارز را مطرح کردند. آنچه بیان می‌شد در راستای کنترل بازار و منطقی شدن نرخ ارز و کاهش مشکلات مردم در زمینه تامین ارز مورد نیاز بود. اعلام سیاست‌های تخصیصی ارز توسط بانک مرکزی در آن زمان، بسیاری از گروه‌ها را با مشکلات جدی مواجه کرد. اکنون به نظر می‌رسد بانک مرکزی با استفاده از نظرات کارشناسان و بررسی شیوه‌ها و شرایط مختلف به این نتیجه رسیده است که تعیین نرخ ارز را به یک بازار آزاد بسپارد تا از بروز بحران‌هایی مشابه آنچه در تابستان پیش آمد، جلوگیری کند.
کاهش رانت و فساد با تاسیس بورس ارز
شاید بتوان گفت اگر این سیاست، پیش از این رخ داده بود، بسیاری از مشکلات ارزی در ماه‌های گذشته رخ نداده و سوء‌استفاده‌های انجام شده، اتفاق نمی‌افتاد و جامعه شرایط روانی ملتهبی را از سر نمی‌گذراند. اما اکنون نیز با توجه به آغاز تحریم‌ها و ضرورت اتخاذ تدابیر مناسب برای ایستادگی اقتصادی، می‌توان اجرای این طرح را گامی رو به جلو تلقی کرد. در همین ارتباط احمد حاتمی یزد- کارشناس ارشد بانکی- با تاکید بر لزوم ایجاد این بازار، گفته بود: پیش‌بینی می‌شود تاثیر مثبتی بر بازار ارز بگذارد. یعنی می‌توان به تحقق اهدافی مبنی بر تامین ارزهای خرد و تعادل‌بخشی به بازار امیدوار بود. او با اشاره به مدل‌های موفقیت آمیز اجرا شده در کشورهای دیگر افزوده بود: بسیاری از کشورها هستند که در شرایط مشابه اقتصاد ایران، برای اینکه نرخ ارز شناور را به شکل درست و بدون حرف و حدیث مدیریت کنند، میزان ارزی که هر روز بازار به آن نیاز دارد را به صورت حراج یا مزایده به عرضه می‌رسانند. حال در این مزایده بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و مورد تایید مراجع ذی‌صلاح، از جمله بانک مرکزی، می‌توانند شرکت داشته باشند. یعنی دیگر هر شخص و شرکتی نمی‌تواند در این حراجی و مزایده اقدام به خرید ارز کند. فقط بانک‌ها و صرافی‌های مجاز اجازه حضور در چنین طرحی را دارند. حال در این شرایط، رقابتی سالم بین آنها به وجود می‌آید و متناسب با شرایط موجود و نیاز بازار، نرخ ارز روزانه تعیین می‌شود. در هر مزایده‌ای هم فروشنده دست روی نرخ‌های بالاتر می‌گذارد. این طرح بانک مرکزی هم مستثنی از سایر مزایده‌ها نیست و هر خریداری که خواهان ارز با قیمت بالاتری باشد، پیروز مزایده می‌شود. حال اگر تمام نیاز، به نرخ بالاتر تامین شود و ارز همچنان باقی بماند نرخ‌های بعدی نیز به ترتیب دلار دریافت می‌کنند تا بودجه در نظر گرفته شده برای آن روز تمام شود. حاتمی‌یزد با تایید شباهت این شیوه به بورس، آن را به روش بانک کارگشایی نزدیک‌تر دانسته و ادامه داده بود: در این بانک هر روز تعداد مشخصی سکه به حراج گذاشته می‌شود و متقاضیان در رقابت با یکدیگر تعیین نرخ می‌کنند و به سقف قیمت‌ها سکه تخصیص می‌یابد. البته نباید تصور کرد سکه‌ها در قالب تعداد کم فروخته می‌شوند، بلکه بسته‌های 100تایی در این مزایده‌ها عرضه می‌شود. این سیاستی نیست که مربوط به امروز و دیروز باشد، چراکه سال‌هاست در حوزه‌های دیگر شاهد انجام آن هستیم. حال بانک مرکزی قصد دارد چنین شیوه‌ای را به بازار ارز هم منتقل کند. بالطبع با چنین شیوه‌ای شفافیت اقتصادی هم افزایش می‌یابد و می‌توان به کاهش رانت و فساد در این حوزه امیدوار شد.
افزایش شفافیت و کنترل التهابات بازار
این طرح همچنین، با کوتاه کردن دست دلالان و کاهش ضریب نفوذ بازارهای ارزی همسایه در بازار ایران، می‌تواند به ایجاد شفافیت در معاملات ارز کمک کند. در این رابطه وحید شقاقی شهری- عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی - گفت: بانک مرکزی می‌خواهد بازار آتی ارز را راه‌اندازی کند که می‌تواند به شفافیت مبادلات ارزی کمک کرده و دست‌های پشت پرده را حذف می‌کند؛ چراکه بسیاری از بده بستان‌های ارزی، خارج از چارچوب رسمی و در بازارهای دلالی انجام می‌شود. او همچنین اظهار کرد: کشف قیمت ارزها که تا پیش از این در سبزه میدان و توسط دلالان اتفاق می‌افتاد، حالا به بازار بورس رفته و داد و ستدها در این بازار، نرخ تعادلی را ایجاد خواهد کرد. شقاقی‌شهری تاکید کرد: با راه‌اندازی بازار معاملات نقدی و حواله ارزی در بورس، هم خریداران و هم فروشندگان ارز مشخص خواهند بود و علاوه بر این، بانک مرکزی هم بر مبادلات اشراف دارد و می‌تواند از طریق ردیابی جریانات، التهابات را در این بازار مدیریت کند. این استاد دانشگاه افزود: بانک مرکزی با استفاده از مجوزهای خود، می‌تواند در این بازار اعمال قدرت کرده و علاوه بر بانک‌ها و صرافی‌ها از طریق بازار سرمایه هم در بازار مداخله کند.