عایدی ایران از برجام کافی نیست

گروه اقتصادی- رییس کل بانک مرکزی در سفر خود به واشنگتن به صراحت هرچه بیشتر نارضایتی خود از عمل نکردن غرب به ویژه آمریکایی‌ها به تعهدات‌شان در اجرای برجام را اعلام کرد و گفت که برجام تا‌کنون «تقریبا هیچ» دستاورد اقتصادی برای ایران نداشته است. ایران و گروه 1+5 تیرماه سال گذشته به توافقی دست یافته‌اند که قرار شد تا تحریم‌های وضع شده به بهانه برنامه هسته‌ای ایران را در ازای اقدامات تهران برای محدود کردن این برنامه، رفع شود. این توافق از چند ماه پیش اجرایی شده اما ممنوع بودن همکاری‌های بین بانکی موسوم به «مبادلات چرخه دلار» امکان استفاده ایران از خدمات دلاری در مبادلات خارجی را سلب کرده است. کارشناسان در روزها و هفته‌های گذشته بارها تصریح کرده‌اند امکان برخورداری از آثار تحریم‌های هسته‌ای برای ایران‌ با توجه به سلطه دلار در مبادلات خارجی، بدون دسترسی محدود این کشور به آنچه در نظام بانکی «چرخه دلار» خوانده می‌شود وجود نخواهد داشت. منظور از مبادلات چرخه دلاری، استفاده بانک‌های ایرانی از خدمات دلاری بدون ارتباط مستقیم با نظام بانکی آمریکاست. تا قبل از سال 2008 بانک‌های ایرانی با واسطه بانک‌های خارجی (مانند بانک‌های سوییسی) مجاز به استفاده از اینگونه مبادلات بودند‌ اما واشنگتن از نوامبر آن سال استفاده بانک‌های ایرانی از این خدمات را ممنوع اعلام کرد. بانک‌های بزرگ‌تر اروپا به دلیل واهمه از جریمه‌های چند میلیارد دلاری که به دلیل نقض تحریم‌های ایران متحمل شده‌اند، همانند رقیبان آمریکایی خود در حاشیه قرار گرفته‌اند. این امر باعث نارضایتی فزاینده مقامات ایرانی و اروپایی نسبت به روند کند اتصال مجدد تهران به سیستم مالی جهانی شده است. بانک‌های مستقر در کشورهای مختلف طی پنج سال گذشته بیش از ۱۵ میلیارد دلار جریمه بابت نقض تحریم‌ها پرداخت کرده‌اند که بزرگ‌ترین جریمه صادره مبلغ 9/8 میلیارد دلار برای بانک (بی‌ان‌پی) پاریبای فرانسه در سال ۲۰۱۴ بود. حال با سخنرانی سیف در واشنگتن مطالبه مقامات ایرانی از غرب شفاف‌تر شد‌ نخست اینکه راهی برای دسترسی به مبادلات دلاری با شرکت‌ها و بانک‌های غیرآمریکایی باز شود، نقل و انتقال ارز و دسترسی به دارایی‌های ارزی مسدودشده ایجاد شود و در یک کلام غرب به تعهداتش در عمل وفادار باقی بماند. خواسته‌ای شفاف که مقامات آمریکایی تلاش دارند به بهانه اختلاف‌نظر در سطوح حاکمیتی و چالش دو‌حزبی جمهوریخواه و دموکرات آن را به تاخیر بیندازند‌ تا آنجا که از یک سو وزارت خزانه‌داری آمریکا از ضرورت عمل به تعهدات بر‌اساس حسن‌نیت خبر می‌دهد و رییس‌جمهور‌ خواه مجلس نمایندگان آمریکا از مخالفت با هرگونه تسهیل در روابط بانکی و مبادلات دلاری ایران سخن می‌گوید. ولی‌الله سیف، رییس کل بانک مرکزی ایران که برای شرکت در اجلاس بهاره صندوق بین‌المللی پول به واشنگتن سفر کرده بود، این بار به نظر «ماموریت دشوار» بر عهده داشت و به او از سوی دولت «اجازه» داده شده بود تا با جک لو، وزیر خزانه‌داری آمریکا بر سر سازوکار اجرایی شدن تعهدات بانکی طرف غربی در چارچوب برجام گفت‌وگو و رایزنی کند. نشست ولی‌الله سیف با این مقام آمریکایی البته تنها به انتشار بیانیه‌ای از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا همراه شد که در آن تاکید شده است: جک لو در این دیدار تاکید کرد که آمریکا تا زمانی که ایران به تعهدات خود براساس برجام عمل کند‌ با «حسن نیت» به اجرای تعهدات مرتبط با تحریم‌ها ادامه خواهد داد. اما این پایان ماموریت سیف نبود و او پس از دیدار با جک لو به شورای روابط خارجی آمریکا رفت و آشکارا از رفتار و عمل غربی‌ها در اجرای تعهداتشان زبان به انتقاد گشود و اعلام کرد: قدرت‌های جهانی طرف مذاکره با ایران، باید به تمام آنچه تعهد داده‌اند عمل کنند، حتی اگر به این معنا باشد که قوانین و تنظیمات خود را تغییر دهند تا ایران به نظام‌های مالی آمریکا متصل شود یا اینکه صراحتا به تمام بانک‌های جهان اعلام کنند که به خاطر همکاری با ایران مجازاتی متوجه آنان نخواهد بود، باید هرچه لازم است انجام دهند در غیر این صورت برجام شکست خواهد خورد. روابط عمومی بانک مرکزی روز گذشته و البته با یک روز تاخیر گفته‌های سیف را مخابره کرده است. سیف‌ خطاب به اعضای شورای روابط خارجی آمریکا تاکید کرد: در برجام آمده است که اتحادیه اروپا و ایالات متحده متعهد به انجام تمام اقدامات تنظیمی و اجرایی لازم برای تضمین رفع موفقیت‌آمیز و موثر تحریم‌ها می‌شوند، تا ایران توانایی لازم برای پیوستن به بازارهای جهانی را به دست آورد. من ارزش این معاهده را تخفیف نمی‌دهم، همه اینها پس از گذشت سه ماه کافی نیستند، در حال حاضر نمی‌توانیم از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران برداشت کنیم. رییس کل بانک مرکزی البته به برخی پرسش‌ها و ابهام‌ها در خصوص پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم پاسخ داده و گفته است: بانک‌های ایرانی خارج از کشور مشمول نظارت‌های دقیق بانک مرکزی ایران و‌ نیز نهادهای نظارتی کشورهای میزبان هستند‌ ضمن آنکه بانک مرکزی از طرق نظارت شرکتی و قوانین ضد‌پولشویی و بر اساس سرمایه و نقدینگی لازم تعیین شده توسط کمیته بال به تقویت نظارت در راستای حصول اطمینان از کارآمدی رویه‌های مدیریت ریسک در بانک‌ها و مطابقت با استاندارد‌های جهانی اهتمام داشته است. او با بیان اینکه‌ بانک‌های ایرانی بیش از پیش گزارش‌های مالی خود را مطابق با استاندارد‌های جهانی گزارشگری مالی یعنی IFRS تهیه می‌کنند، تصریح کرد: ما همچنین در راستای جلوگیری از جرایم مالی و تسهیل پیوند نظام بانکداری ایران به اقتصاد جهانی، سعی کرده‌ایم با ارتقای چارچوب قوانین مبارزه با تامین مالی تروریسم و مبارزه با پولشویی از طریق بهبود دستورالعمل‌ها و خط‌مشی‌ها‌ شناسایی دقیق مشتری ارتقا یابد. رییس کل بانک مرکزی با تاکید بر تصویب قانون مبارزه با پولشویی و اجرایی شدن آن در سال‌های گذشته، به تصویب اخیر قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم نیز اشاره کرد و گفت: با تصویب این قوانین موانع مهمی روند از سرگیری روابط بانکی با بانک‌های خارجی بر‌طرف خواهد شد. ضمن آنکه کماکان به تقویت چارچوب قوانین مبارزه با تامین مالی تروریسم و مبارزه با پولشویی متعهد مانده‌ و از صندوق بین‌المللی پول خواسته‌ایم ارزیابی خود را مطابق گروه ویژه اقدام مالی (FATF) به ما ارائه دهد‌ همچنین مصمم هستیم که به گروه اوراسیایی AML/CFT بپیوندیم. سیف روز جمعه در گفت‌وگو با تلویزیون بلومبرگ نیز گفت که «تقریبا هیچ‌چیز» از این توافق که در روز 16 ژانویه اجرایی شد، عاید ایران نشده است. وی می‌گوید: یکی از نیازهایی که قطعا داریم تبدیل کردن ارز است برای اینکه بتوانیم به تامین‌کنندگان (کالا) پول پرداخت کنیم. این، نیازمند دسترسی به نظام مالی آمریکاست. رییس کل بانک مرکزی ایران گفت ایران انتظار دارد دولت آمریکا امکان دسترسی محدود کشورش به دلار را برای تسهیل مبادلات مالی با کشورهای دیگر فراهم کند و به اجرای کامل توافق هسته‌ای پایبند باشد. سیف در مصاحبه با المانیتور نیز ‌با بیان اینکه ایران حتی پیش از لغو تحریم‌ها به پیشرفت در بخش اقتصاد دست یافته بود از شرکت‌های آمریکایی دعوت کرد برای تجارت با ایران و سرمایه‌گذاری در این کشور با شرکت‌های اروپایی رقابت کنند. وی گفت: در توافق هسته‌ای بر اجرای موثر بندهای این توافق به‌گونه‌ای که فعالیت‌های اقتصادی و تجاری ایران تسهیل شود، تاکید شده و این بدان معناست که مبادلات مالی ایران باید از طریق یک نهاد مالی آمریکایی تسویه شود هرچند لزوما پول در آن بانک آمریکایی باقی نماند. سیف تاکید کرد: برجام همه تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را برداشته است و برداشته شدن عملی همه تحریم‌های هسته‌ای مستلزم برخورداری ایران از سازوکار مبادلاتی U Tur- است. رییس کل بانک مرکزی ایران افزود: این چیزی است که انتظار داریم توافق هسته‌ای به آن منجر شود. طرح آمریکا برای دسترسی ایران به مبادلات دلاری از سویی مقام‌های دولت آمریکا به صورت غیررسمی اعلام کرده‌اند که بحث درباره ارائه تسهیلاتی در وزارت خزانه‌داری آمریکا در جریان است‌ اما هنوز تصمیمی در این باره گرفته نشده است. موضوع مورد بررسی در وزارت خزانه‌داری، تسهیل بعضی تحریم‌های آمریکا به‌گونه‌ای است که به شرکت‌های غیرآمریکایی اجازه داده شود برای انجام معامله دلاری با ایران به سیستم مالی آمریکا دسترسی پیدا کنند. وزیر خزانه‌داری آمریکا نیز طی هفته‌های اخیر گفته بود دولت آمریکا به طور جدی این موضوع را بررسی می‌کند که به ایران امکان استفاده از دلار آمریکا برای مبادلات تجاری را بدهد. براساس اظهارات وزیر خزانه‌داری آمریکا از آنجا که ایران قول خود در این توافق را رعایت کرده، مسوولیت ماست که به قول خود عمل کنیم؛ چه روی کاغذ چه در عمل. بر‌اساس گزارش بی‌بی‌سی، گفته می‌شود دولت آمریکا زیر نظر وزارت خزانه‌داری و جک لیو، در حال طراحی شیوه‌ای است که به موسسات مالی در خارج از آمریکا اجازه می‌دهد برای تجارت مشروع با ایران به دلار دسترسی پیدا کنند. با این حال پل رایان، رییس مجلس نمایندگان‌ روز پنجشنبه بار دیگر گفت که با هر تلاشی برای دادن دسترسی ایران به دلار آمریکا مخالف است. وی با اشاره به نگرانی‌ها در مورد نحوه استفاده ایران از امکانات مالی که پس از اجرای برجام به دست آورده گفت:‌ این یکی از دلایلی است که شدیدا با هرگونه اقدامی توسط دولت برای فراهم کردن امکان دسترسی ایران به دلار مخالفم. مقام‌های دولت آمریکا که نام‌شان فاش نشده اخیرا گفته‌اند بحث درباره ارائه چنین تسهیلاتی در وزارت خزانه‌داری آمریکا در جریان است اما هنوز تصمیمی در این‌باره گرفته نشده است. وزیر خزانه‌داری آمریکا هم دو هفته پیش گفته بود دولت آمریکا به طور جدی این موضوع را بررسی می‌کند که به ایران امکان استفاده از دلار آمریکا برای مبادلات تجاری را بدهد. جک لیو در یک سخنرانی در نشست سازمان غیرانتفاعی CEIP اظهار کرده بود زمانی که تحریم‌ها موثر واقع می‌شوند، واشنگتن باید آنها را تسهیل کند حتی اگر مربوط به موضوع حساس ایران باشد. وی در ادامه خاطرنشان کرده بود: پس از توافق هسته‌ای تاریخی ژوئیه ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های غربی، تهران به تعهداتش پایبند مانده و اکنون نوبت آمریکاست که به قولش عمل کند. وی هشدار داد باید نسبت به این خطر که استفاده بیش از حد از تحریم‌ها موقعیت رهبری ما در اقتصاد جهانی و اثرگذاری خود تحریم‌ها را تضعیف می‌کند، آگاه باشیم. وزیر خزانه‌داری آمریکا عنوان کرده بود: اگر حوزه‌های قضایی و شرکت‌های خارجی احساس کنند که آمریکا تحریم‌ها را بدون توجیه کافی یا دلایل نادرست به کار می‌گیرد، نباید از اینکه آنها به دنبال راه‌هایی برای اجتناب از تجارت با آمریکا یا معامله به دلار آمریکا هستند، متعجب شویم. شماری از نمایندگان کنگره هفته پیش نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرده بودند. موضوع مورد بررسی در وزارت خزانه‌داری، تسهیل بعضی تحریم‌های آمریکا به گونه‌ای است که به شرکت‌های غیرآمریکایی اجازه داده شود برای انجام معامله دلاری با ایران به سیستم مالی آمریکا دسترسی پیدا کنند. بر‌اساس این گزارش، در همین حال آدام زوبین، مسوول دفتر تحریم‌های وزارت خزانه‌داری، روز پنجشنبه در «بنیاد دفاع از دموکراسی» در واشنگتن گفت بانک‌های غیرآمریکایی تا حدودی به علت تحریم‌های غیرمرتبط با برنامه هسته‌ای با سوالات زیادی مواجه هستند. وی اظهار کرد: به نفع ما نیست که موانع تصنعی سر راه معاملاتی که براساس توافق اتمی ممکن شده، ایجاد کنیم. به گفته وی، آمریکا با سازمان‌های دولتی ناظر بر مقررات در سایر کشورها و همچنین ایران کار خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود ایران به پول‌هایش دسترسی پیدا می‌کند. اشاره وی به میلیاردها دلار درآمد نفتی ایران بود که در جریان تحریم‌های هسته‌ای بلوکه شده بودند. با این اوصاف هرچند اظهارنظرهای شفاف رییس کل بانک مرکزی می‌تواند مستمسکی برای انتقاد از خوشبینی دولتی‌ها نسبت به اجرایی شدن برجام قرار گیرد، اما واقع‌بینی حکم می‌کند که مطالبه ایران در صدر اولویت‌ها قرار گیرد. حال مشخص نیست که سوغات سفر سیف از واشنگتن چه خواهد بود‌ و آیا سفر آقای رییس کل به واشنگتن و مذاکرات او با مقامات آمریکایی موانع موجود بر سر دسترسی ایران به مبادلات دلاری و افزایش سطح همکاری‌های بانک‌های کشور با بانک‌های خارجی را برخواهد داشت؟