جنگ سهم‌خواهی بالا می‌گیرد

گروه نفت و انرژی - شکست نشست دوحه در تثبیت تولید نفت که با کارشکنی عربستان رخ داد، دور جدیدی از رقابت میان تولیدکنندگان بر سر افزایش تولید را ایجاد و جنگ سهم‌خواهی را در بازار جهانی نفت تشدید خواهد کرد. 18 کشور تولیدکننده نفت از جمله روسیه اخیرا در شهر دوحه، پایتخت قطر گردهم آمده بودند تا تولید نفت را تا اکتبر 2016 (مهر- آبان 95) در سطح تولید ماه ژانویه (دی- بهمن 1394) گذشته تثبیت کنند. علت اصلی شکست نشست دوحه کارشکنی عربستان و متحدانش و اصرار آنها بر حضور ایران در طرح فریز نفتی اعلام شده است؛ در واقع عربستان تلاش داشت از طرح فریز نفتی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار به ایران استفاده کند. ما این بار بهانه عربستان نیز بهانه جدیدی نبود، «به فریز سقف تولید پایبند نخواهد ماند، اگر ایران آن را نپذیرد»، این بهانه سعودی حرف جدیدی نبود که پس از نشستی 10 ساعته و با حضور بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوپکی و غیراوپکی مطرح شود. عدم پذیرش توافق در صورت نبود ایران در حالی مطرح شد که بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران با تاکید بر اینکه ایران از طرح فریز نفتی حمایت می‌کند اما آن را کافی نمی‌داند، به اعضای اوپک و برخی کشورهای غیرعضو اوپک همچون روسیه گفته بود باید واقعیت بازگشت نفت ایران را به بازار درک کنند زیرا اگر ایران بخواهد تولید نفت را در سطح ماه ژانویه تثبیت کند بدان معناست که هیچ اتفاقی در رفع تحریم‌های این کشور نیفتاده است. برگزاری چنین نشستی و رسیدن به چنین توافقی آنچنان امیدوارکننده بود که قیمت نفت خام برنت را از 28 دلار در ژانویه یعنی کمترین میزان 12 سال گذشته به 10/43 دلار برساند و به اعتقاد تحلیلگران مهم‌ترین دلیل چنین رشدی توافق اولیه در نخستن نشست دوحه بود و انتظار آنکه نشست بعدی نیز موفق باشد. اما ناکامی تولیدکنندگان بر سر دستیابی به توافقی برای مدیریت بازارهای جهانی، امیدواری برای جلوگیری از افزایش عرضه را بر باد داده و زمینه را برای افزایش تولید فراهم می‌کند. در واقع، عواملی مانند رقابت شدید تولیدکنندگان، سایه افکندن رقابت‌های سیاسی، برگزاری نشست‌های بی‌نتیجه اوپک، شکست نشست فریز نفتی در دوحه و وجود دو میلیون نفت مازاد در بازار شرایط را برای افزایش عرضه نفت و کاهش قیمت‌ها تسهیل کرده‌اند. واکنش زنگنه به سیاست نفتی سعودی‌ها بیژن زنگنه روز گذشته در واکنش به شکست مذاکرات فریز نفتی دوحه قطر گفت: برخی کشورهای تولیدکننده نفت از ابتدا با لغو تحریم ایران مخالف بودند و در این راستا تلاش کردند قیمت‌های نفت را پایین آورند. وزیر نفت با اعلام اینکه این کشورها با پایین نگه‌داشتن قیمت نفت سعی کرده‌اند به ایران فشار آورند، تصریح کرد: با اقدامات این کشورها بازار نفت اشباع شده و عدم تعادل در بازار به حدود دو میلیون بشکه نفت در روز رسیده است. وی با تاکید بر اینکه با افزایش عرضه نفت به این کشورها در حالی بازار نفت بی‌ثبات شده که بازار هیچ‌گونه نیازی به این افزایش تولید نفت نداشته است، گفت: به عبارت دیگر این کشورها می‌خواهند با لغو تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران با جوسازی در بین تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان، افکار عمومی را منحرف کند. این مقام مسوول با بیان اینکه خود این کشورها عامل بی‌ثباتی در بازار نفت بودند، تبیین کرد: این کشورها می‌خواهند ایران را به بی‌ثباتی در بازار نفت متهم کنند در حالی‌ که ایران هیچ گونه نقشی در بی‌ثباتی بازار نفت نداشته است. زنگنه با بیان اینکه تحریم‌های نفتی جمهوری اسلامی ایران پس از ماه‌ها و سال‌ها مذاکره و گفت‌وگو لغو شده است، افزود: با این وجود برخی از این کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت می‌خواهند تولید نفتی ایران را مطابق با تولید ژانویه ۲۰۱۶ میلادی فریز کنند. وزیر نفت با بیان اینکه این کشورها می‌خواهند بار دیگر تحریم‌هایی را علیه نفت ایران اعمال کنند، گفت: به عبارت دیگر با اجرای طرح فریز نفتی این کشورها می‌خواهند بار دیگر حجم صادرات نفت ایران را به دوران تحریم بازگردانند. این مقام مسوول از اقدام این کشورها به عنوان توهم یاد کرد و یادآور شد: جمهوری اسلامی ایران از برگزاری نشست نفتی هماهنگی بین کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت اوپک و غیراوپک در دوحه حمایت می‌کند و خواستار همکاری تمام کشورها برای بازگشت ثبات به بازار نفت است. وی با بیان اینکه همچون گذشته تلاش می‌کنیم ثبات به بازار نفت بازگردد، تصریح کرد: بر این اساس برای تحقق این هدف از هیچ تلاشی فروگذار نخواهیم کرد و ایران هیچ مسوولیتی را در بی‌ثباتی بازار نفت نداشته و برخی از کشورها به دنبال فرار از این واقعیت هستند که خود آنها عامل بی‌ثباتی در بازار نفت هستند. زنگنه در پایان با اشاره به ضرورت ادامه تلاش‌ها و رایزنی‌ها بین کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت برای بازگشت ثبات به بازار نفت خاطرنشان کرد: کسی استدلال‌های بی‌ربط برخی کشورهای مسوول در بی‌ثباتی بازار نفت را نمی‌پذیرد. تشدید رقابت‌ها در بازار به نظر کارشناسان شکست نشست دوحه، آغازگر رقابت‌های جدید تولیدکنندگان خواهد بود به گونه‌ای که تولیدکنندگان تلاش خواهند کرد با افزایش میزان تولید و صادرات، در مذاکره‌های احتمالی که در آینده در داخل اوپک یا میان اوپک و سایر تولیدکنندگان غیراوپک برگزار می‌شود، قدرت چانه‌زنی بیشتری داشته باشند. عربستان سعودی پیشتر تهدید کرده بود اگر فریز نفتی به نتیجه نرسد، ریاض تولید نفت خود را به شدت افزایش خواهد داد. تهدید عربستان به افزایش تولید در حالی است که این کشور با تولید روزانه 2/10 میلیون بشکه نفت، سهم اصلی را در عرضه نفت مازاد و سقوط قیمت جهانی نفت دارد. روسیه نیز بزرگ‌ترین کشور تولید و صادرکننده غیرعضو اوپک است که با شکست نشست دوحه میزان تولید و صادرات خود را افزایش خواهد داد. در این میان ایران نیز که به دلیل تحریم از افزایش تولید و صادرات نفت محروم شده بود، تلاش دارد میزان تولید خود را به سطح پیش از تحریم بازگرداند. البته سایر تولیدکنندگان نفت نیز برنامه‌هایی را برای افزایش تولید در دستور کار دارند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به عراق اشاره کرد که به پشتوانه سرمایه‌گذاری هنگفت شرکت‌های بین‌المللی، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را در بخش انرژی دنبال می‌کند. تعادل بازار تا اواسط 2017 طول می‌کشد الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه درباره چرایی شکست نشست دوحه نیز گفت: برخی کشورهای نفتی از جمله عربستان سعودی، امارات و سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس شرط جدیدی را در نشست نفتی دوحه گذاشتند که نشست هدف‌گذاری شده افزایش ندادن تولید نفت را در دوحه بی‌نتیجه گذاشت. وی افزود: کشورهای نفتی حوزه خلیج فارس برخلاف قبل خواستار حضور همه تولیدکنندگان نفت در مذاکرات تثبیت میزان تولید شدند در حالی که روسیه تا آخرین لحظه امیدوار بود توافق امضا شود. نوواک در یک کنفرانس خبری پس از مذاکرات گفت: فریز نفتی می‌توانست تعادل مجدد بازار را ظرف شش ماه سرعت ببخشد؛ امری که احتمالا اکنون تا اواسط 2017 طول خواهد کشید. همچنین کریل مولودسو، معاون وزارت انرژی روسیه اعلام کرد: این کشور باوجود شکست نشست دوحه، به مذاکره با عربستان برای عدم افزایش عرضه نفت به بازار جهانی از سوی این کشور ادامه خواهد داد. محمد بن صالح السدا، وزیرنفت قطر می‌گوید کشورها هنوز به فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری در این باره نیاز دارند. این تصمیم و اظهار نظر مشابه همان تصمیمی است که در انتهای نشست اوپک وقتی کشورها نتوانستند برای تعیین سقف جدید توافق کنند اعلام شد. کاهش قیمت نفت پس از نشست دوحه این شکست دیپلماتیک احتمالا باعث شروع یک روند کاهشی جدید در قیمت نفت خواهد شد. قیمت نفت در بازار نیویورک حدود 8/6 درصد کاهش یافت که بیشترین کاهش قیمت طی یک روز از اول فوریه تاکنون به حساب می‌آید. قیمت نفت برنت دریای شمال که مبنای قیمت گذاری دو سوم نفت‌های جهان از جمله نفت اوپک است، روز گذشته در بازار لندن 2/5 درصد نسبت به قیمت پایان روز جمعه گذشته کاهش یافت و به 40 دلار و 86 سنت در هر بشکه رسید. قیمت نفت خام شاخص آمریکا نیز در بازار نایمکس نیویورک با 7/5 درصد کاهش به 38 دلار و شش سنت رسید. در شرایطی که گفت‌وگوها میان تولیدکنندگان بزرگ نفت در دوحه برای کنترل سطح تولید بی‌نتیجه مانده است، شرکت مشاور سرمایه‌گذاری سانفورد سی. برنشتین امیدهایی را در زمینه قیمت نفت پیش‌بینی کرده و می‌گوید: رشد تقاضا ممکن است چرخه دیگری را ایجاد کند که به سرمایه‌گذاران اجازه دهد روی افزایش قیمت‌ها سرمایه‌گذاری کنند. آنها صرفا باید یک دهه یا بیشتر صبر کنند. تحلیلگران برنشتین از جمله نیل بوریج در تحقیقی گفتند: اقتصادهای نوظهور تقاضای جهانی نفت را تا سال 2020 حدود 4/1 درصد افزایش خواهند داد که قوی‌تر از دهه گذشته خواهد بود. تقاضای نفت در سال‌های 2030 تا 2035 به اوج خود خواهد رسید و قبل از اینکه سوخت‌های فسیلی به دلیل بهره‌وری بیشتر و افزایش خودروهای برقی در سراشیبی سقوط قرار بگیرند، راهی را برای افزایش نهایی قیمت‌ها باز خواهند کرد. برنشتین در یادداشت خود افزود: ما هنوز معتقدیم قبل از افزایش تقاضا در سال‌های 2030 تا 2035 یک چرخه بزرگ دیگر در نفت رخ دهد. با توجه به اینکه نفت شیل قبل از تقاضا در سراشیبی کاهش قرار خواهد گرفت، می‌تواند به یک دوره دیگر کمبود عرضه منجر شود و اوپک به یک نیروی قدرتمند در بخش عرضه تبدیل می‌شود همان‌طور که در دهه 1970 این اتفاق افتاد. گناه شکست اجلاس دوحه به گردن ایران افتاد از طرفی نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به اینکه در طول دو سال گذشته از سقوط قیمت نفت رنج می‌بریم، ادامه داد: جلسه دوحه یکی از مهم‌ترین جلسات در طول این دو سال بود که می‌توانست یک نقطه مشترکی را بین اعضای اوپک و غیراوپک ایجاد کند. به گفته سیدمحمدعلی خطیبی، حضور ایران اگرچه ممکن بود نتواند منجر به ایجاد توافق بین اعضای اوپک و غیر اوپک شود اما می‌توانست نشان دهد که این نشست برای ایران اهمیت دارد و اجازه ندهد که برخی از اعضای اوپک گناه عدم توافق در این جلسه را به گردن ایران بیندازند. خطیبی ادامه داد: عدم حضور ایران در این جلسه در واقع بهانه به دست عربستان داد و این کشور که قبلا نیز عزمش برای فریز نفتی جزم نبود هم‌اکنون می‌تواند اعلام کند به دلیل آنکه در این جلسه به توافق نرسیده‌ایم تولید را افزایش دهد، کمااینکه پیش از برگزاری این نشست نیز این موضوع را اعلام کرده بود که اگر به توافق نرسیم و ایران در این جلسه حضور پیدا نکند عربستان تولید نفت خود را افزایش خواهد داد.