پاسخ طراح احیای دریاچه‌های ایران به منتقدان 40 سال قبل گزارش‌ها: نقی آقالو در سال 1345، پروژه‌ای با عنوان «احیای دریاچه‌های کویر ایران» به سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ارائه شد. طراح این پروژه (هومان فرزاد) بعدها سلسله طرح‌هایی دیگر از جمله «طرح با‌مرودها» که به چگونگی انتقال آب دریای عمان به کویرهای ایران می‌پرداخت و تولید برق را از طریق جزر و مد دریا تنگه هرمز و... به این سازمان ارائه کرد. سال بعد این طرح‌ها به مطبوعات هم راه یافت و مجلات «دانشمند» و «سپید و سیاه» و «تلاش» از جمله جرایدی بودند که طرحهای آقای فرزاد را یکی پس از دیگری منعکس کردند. هفته‌های بعد نامه‌هایی از داخل و خارج به دفاتر این مجلات رسید که برخی له و برخی علیه آن طرح‌ها موضع گرفته و هر کدام از منظری خاص به آن طرح پرداختند و سوالاتی را نیز مطرح کرده بودند. در میان این نویسندگان و منتقدان، از مهندس برق فشار قوی در آمریکا دیده می‌شد تا وزیر منابع طبیعی وقت. همین‌طور از متخصص هواشناسی تا یک لاستیک‌فروش در خیابان امیرکبیر تهران آن زمان! جالب اینجا بود که طراح مذکور، بسان یک ایدئولوگ و طراح تئوری جدید در فلسفه یا نظریه در تاریخ و دین خود را برای ارائه پاسخ به هرگونه انتقاد، سوال یا اعتراض آماده کرده است. یک تنه و با حوصله و اعتماد به نفس تحسین‌برانگیز به تمامی سوالات و ایرادات داخل و خارج جواب می‌دهد. مطلب امروز روزنامه «جهان‌صنعت» به گزارش و انعکاس این رویداد و پرسش و پاسخ تاریخی پرداخته است. جالب است که بسیاری از ایرادات و سوالات فعلی برخی از افراد و کارشناسان به طرح «احیای دریاچه‌ها» و «انتقال آب دریای عمان به کویرهای ایران»، عینا همانی است که حدود 40 سال قبل منتقدان مطرح کرده‌اند و از آن جالب‌تر پاسخ‌های مستدل طراح مذکور (مهندس هومان فرزاد) است که به نقل از مجله دانشمند در سال 1346 از نظر گرامی‌تان می‌گذرد: پروژه‌ای که آقای فرزاد پیشنهاد کرده‌اند بسیار جالب به نظر می‌رسد. اما از نوشته‌های ایشان این‌طور دریافت کردم که ایشان نگران بودجه پروژه نیستند. اینکه چگونه خیال دارند این پروژه‌ها را از نظر مالی تامین کنند، برای من معمایی است! (این سوال از سوی مهندس محقق‌زاده از دانشگاه جنوبی کالیفرنیا عنوان شده است) اگرچه بنده به عنوان طراح پروژه‌ها، قطعا راجع به تهیه پول و امور مالی برای آنها نیز مطالعات دقیق‌تری کرده‌ام که به موقع خود منتشر خواهم کرد اما باید بگویم که ما مهندس هستیم و فعلا بحث منحصرا روی طرح و تکنیک این پروژه‌هاست. در این مرحله، مهندسان نباید کار خود را به خاطر پیدا شدن پول و بودجه معطل کنند. در این مرحله ما باید دقت کنیم که طرح صحیح باشد. از نظر اقتصادی موجه باشد یا لااقل راه‌حل آن منحصر به فرد باشد. تهیه پول، مرحله بعدی است و موکول به حاصل بحث‌های فنی و تکمیل مطالعات پروژه تا مرحله نهایی آماده شدن نقشه‌ها (Blue Prints) و به دست آوردن اعداد قطعی می‌باشد. تا این نقشه‌ها و اعداد روشن و در دست نباشد، هیچ کارشناس بانکی یا اقتصادی، حاضر نخواهد شد راجع به آن پروژه سخن بگوید. وانگهی، پول در دنیا بسیار است و احتمالا به طریق مناسبی برای یک طرح موجه پیدا خواهد شد. این افکار، عالی است ولی عملی و قابل قبول بودنش احتیاج به مطالعه دارد. شنیده‌ام که شرکت «آی‌‌بی‌‌ام» شعبه‌ای در ایران باز کرده و گویا شرکت نفت نیز از دستگاه مغز الکترونیک (IBM-360) برای محاسباتش استفاده می‌کند. آیا نمی‌شود این پروژه‌ها را روی آن دستگاه تحت مطالعه قرار داد؟ (سوال‌کننده همان آقای محقق‌زاده است) می‌توانید مطمئن باشید که خوشبختانه کشور ما امروزه در مورد داشتن مغزهای الکترونیک حتی از اغلب کشورهای اروپایی هم جلوتر است، زیرا هم عالی‌ترین کمپیوترها را در اختیار دارد و هم بهترین مهندسان و برنامه‌نویس‌ها را که با هرکدام از زبان‌ها مثل Fortra- و 1/P- و Cobo- می‌توانند پروژه‌ها را با دقت تمام به ماشین بدهند و جواب بگیرند. مساله این است که هنوز دولت بودجه مطالعه این پروژه‌ها را فراهم نکرده و تیم انتخاب نشده است و همین‌طور موسسه‌ای که به نظر اینجانب باید تمام امور و جنبه‌های مختلف مطالعاتی در آنجا متمرکز شود، تاسیس نشده است. اصولا اجرای چنین طرحی ضرورت ندارد و با راه‌های خیلی منطقی‌تر و آسان‌تری می‌توان مشکلات کشاورزی و حمل‌و‌نقل و آب مملکت را حل کرد ولی من برای آقای فرزاد کمال احترام را دارم، چون لااقل فکر می‌کنند و می‌توانند آینده و مشکلات آن را از دیدگاه‌های فنی و اقتصادی ببینند و واقعا نباید فراموش کنیم که دنیای ترقی امروز را همین جاهطلبیهای فکری ساخته است(!) (این سوال یا اعلام مخالفت مودبانه از سوی وزیر وقت منابع طبیعی (مهندس گلسرخی) عنوان شده است.) با سپاسگزاری بسیاری از لطف ایشان نسبت به خود عرض می‌کنم خوب بود جناب ایشان، آن راه‌های خیلی منطقی‌تر و آسان‌تر را ارائه می‌دادند و مثل بنده در مطبوعات مطرح می‌کردند تا مورد بحث قرار می‌گرفت و همه از آن مطلع می‌شدند. در عین حال لازم است عرض کنم عنوان «جاهطلبیهای فکری» را درباره این پروژه‌ها و شخص خودم بسیار کم‌التفاتی و غیروارد می‌دانم و یقین دارم که اگر جناب وزیر هم مثل بنده، جوانی خود را در میان مردمی که در کویرها و سواحل جنوب از تشنگی رنج می‌بردند، گذرانده بودند و بر ایشان اتفاق افتاده بود که آب شیرین کثیف را با علم به اینکه پر از میکروب است، هر بطر 20 ریال یعنی مترمکعبی 33000 ریال برای زنده ماندن آن هم با التماس بخرند و با ریزش اشک‌ها بنوشند، آن وقت با انگیزه واقعی انشای این پروژه‌ها بیشتر آشنا می‌شدند و آن را جاه‌طلبی فکری نمی‌نامیدند، بلکه آن را زاییده احتیاج شدید و حیاتی کشور به آب تلقی می‌فرمودند. جاه‌طلبی فکری به معیار اروپایی هم کارهایی در ردیف مسافرت بین سیارات است نه تهیه آب برای بقا و حیات. حمایت‌های 40 سال قبل از طرحهای هومان فرزاد دکتر اسفندیار یگانگی، نماینده مجلس شورای ملی وقت طی نامه‌ای به مجله «تلاش» می‌نویسد: می‌توانیم انشای این دو پروژه را (احیای دریاچه‌ها و احداث نیروگاه تنگه هرمز) حقیقتا یک نوع انقلاب فکری بدانیم و می‌توانیم به جرات اظهارنظر کنیم که طرحهای فوق از هر حیث تازه و جالب بوده است. به نوشته این مجله، وی که پیشقدم در حفر چاه‌های عمیق در ایران است و یک کارشناس معروف آبیاری نوین به شمار می‌رود، می‌افزاید: این طرح‌ها، از ارزنده‌ترین و امیدوارکننده‌ترین طرح‌هایی است که میهن عزیز ما برای مقابله باید پدیده کم‌آبی عجیبی که در سال‌های آینده کشور ما با آن مواجه می‌شود، نیازمند است و شایستگی آن را دارد تا مورد توجه و بررسی دقیق مقامات علمی و اجرایی کشور قرار گیرد و به یاری خداوند جامه‌عمل بپوشد. جعفر منشی‌زاده، متخصص معروف هواشناسی در نشریه هواشناسی کشور، ضمن توضیح مفصل درباره اثرات جوی ایجاد دریاچه‌های کویر می‌نویسد: اگر این دریاچه‌ها به وجود آیند، همه ساله حدود 53 میلی‌متر به باران کشور اضافه می‌شود. .................................................................... هومان فرزاد متولد 1292 فارغ‌التحصیل رشته برق و ماشین‌سازی از دانشکده صنعتی ایران و آلمان (پلی‌تکنیک بعدی و امیرکبیر فعلی) در سال 1317 در تهران برای تکمیل تحصیلات، راهی اروپا شد. مسلط بر زبان‌های آلمانی، انگلیسی و فرانسوی. مدیرعامل شرکت‌های مختلف فنی و آبیاری و مهندسی مشاور شرکت‌های خصوصی برای نصب کارخانجات و تاسیسات نیروی برق. نامبرده در سال 1384 در تنهایی و گمنامی در تهران بدرود حیات گفت.
پاسخ طراح احیای دریاچه‌های ایران به منتقدان 40 سال قبل گزارش‌ها: نقی آقالو در سال 1345، پروژه‌ای با عنوان «احیای دریاچه‌های کویر ایران» به سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ارائه شد. طراح این پروژه (هومان فرزاد) بعدها سلسله طرح‌هایی دیگر از جمله «طرح با‌مرودها» که به چگونگی انتقال آب دریای عمان به کویرهای ایران می‌پرداخت و تولید برق را از طریق جزر و مد دریا تنگه هرمز و... به این سازمان ارائه کرد. سال بعد این طرح‌ها به مطبوعات هم راه یافت و مجلات «دانشمند» و «سپید و سیاه» و «تلاش» از جمله جرایدی بودند که طرحهای آقای فرزاد را یکی پس از دیگری منعکس کردند. هفته‌های بعد نامه‌هایی از داخل و خارج به دفاتر این مجلات رسید که برخی له و برخی علیه آن طرح‌ها موضع گرفته و هر کدام از منظری خاص به آن طرح پرداختند و سوالاتی را نیز مطرح کرده بودند. در میان این نویسندگان و منتقدان، از مهندس برق فشار قوی در آمریکا دیده می‌شد تا وزیر منابع طبیعی وقت. همین‌طور از متخصص هواشناسی تا یک لاستیک‌فروش در خیابان امیرکبیر تهران آن زمان! جالب اینجا بود که طراح مذکور، بسان یک ایدئولوگ و طراح تئوری جدید در فلسفه یا نظریه در تاریخ و دین خود را برای ارائه پاسخ به هرگونه انتقاد، سوال یا اعتراض آماده کرده است. یک تنه و با حوصله و اعتماد به نفس تحسین‌برانگیز به تمامی سوالات و ایرادات داخل و خارج جواب می‌دهد. مطلب امروز روزنامه «جهان‌صنعت» به گزارش و انعکاس این رویداد و پرسش و پاسخ تاریخی پرداخته است. جالب است که بسیاری از ایرادات و سوالات فعلی برخی از افراد و کارشناسان به طرح «احیای دریاچه‌ها» و «انتقال آب دریای عمان به کویرهای ایران»، عینا همانی است که حدود 40 سال قبل منتقدان مطرح کرده‌اند و از آن جالب‌تر پاسخ‌های مستدل طراح مذکور (مهندس هومان فرزاد) است که به نقل از مجله دانشمند در سال 1346 از نظر گرامی‌تان می‌گذرد: پروژه‌ای که آقای فرزاد پیشنهاد کرده‌اند بسیار جالب به نظر می‌رسد. اما از نوشته‌های ایشان این‌طور دریافت کردم که ایشان نگران بودجه پروژه نیستند. اینکه چگونه خیال دارند این پروژه‌ها را از نظر مالی تامین کنند، برای من معمایی است! (این سوال از سوی مهندس محقق‌زاده از دانشگاه جنوبی کالیفرنیا عنوان شده است) اگرچه بنده به عنوان طراح پروژه‌ها، قطعا راجع به تهیه پول و امور مالی برای آنها نیز مطالعات دقیق‌تری کرده‌ام که به موقع خود منتشر خواهم کرد اما باید بگویم که ما مهندس هستیم و فعلا بحث منحصرا روی طرح و تکنیک این پروژه‌هاست. در این مرحله، مهندسان نباید کار خود را به خاطر پیدا شدن پول و بودجه معطل کنند. در این مرحله ما باید دقت کنیم که طرح صحیح باشد. از نظر اقتصادی موجه باشد یا لااقل راه‌حل آن منحصر به فرد باشد. تهیه پول، مرحله بعدی است و موکول به حاصل بحث‌های فنی و تکمیل مطالعات پروژه تا مرحله نهایی آماده شدن نقشه‌ها (Blue Prints) و به دست آوردن اعداد قطعی می‌باشد. تا این نقشه‌ها و اعداد روشن و در دست نباشد، هیچ کارشناس بانکی یا اقتصادی، حاضر نخواهد شد راجع به آن پروژه سخن بگوید. وانگهی، پول در دنیا بسیار است و احتمالا به طریق مناسبی برای یک طرح موجه پیدا خواهد شد. این افکار، عالی است ولی عملی و قابل قبول بودنش احتیاج به مطالعه دارد. شنیده‌ام که شرکت «آی‌‌بی‌‌ام» شعبه‌ای در ایران باز کرده و گویا شرکت نفت نیز از دستگاه مغز الکترونیک (IBM-360) برای محاسباتش استفاده می‌کند. آیا نمی‌شود این پروژه‌ها را روی آن دستگاه تحت مطالعه قرار داد؟ (سوال‌کننده همان آقای محقق‌زاده است) می‌توانید مطمئن باشید که خوشبختانه کشور ما امروزه در مورد داشتن مغزهای الکترونیک حتی از اغلب کشورهای اروپایی هم جلوتر است، زیرا هم عالی‌ترین کمپیوترها را در اختیار دارد و هم بهترین مهندسان و برنامه‌نویس‌ها را که با هرکدام از زبان‌ها مثل Fortra- و 1/P- و Cobo- می‌توانند پروژه‌ها را با دقت تمام به ماشین بدهند و جواب بگیرند. مساله این است که هنوز دولت بودجه مطالعه این پروژه‌ها را فراهم نکرده و تیم انتخاب نشده است و همین‌طور موسسه‌ای که به نظر اینجانب باید تمام امور و جنبه‌های مختلف مطالعاتی در آنجا متمرکز شود، تاسیس نشده است. اصولا اجرای چنین طرحی ضرورت ندارد و با راه‌های خیلی منطقی‌تر و آسان‌تری می‌توان مشکلات کشاورزی و حمل‌و‌نقل و آب مملکت را حل کرد ولی من برای آقای فرزاد کمال احترام را دارم، چون لااقل فکر می‌کنند و می‌توانند آینده و مشکلات آن را از دیدگاه‌های فنی و اقتصادی ببینند و واقعا نباید فراموش کنیم که دنیای ترقی امروز را همین جاهطلبیهای فکری ساخته است(!) (این سوال یا اعلام مخالفت مودبانه از سوی وزیر وقت منابع طبیعی (مهندس گلسرخی) عنوان شده است.) با سپاسگزاری بسیاری از لطف ایشان نسبت به خود عرض می‌کنم خوب بود جناب ایشان، آن راه‌های خیلی منطقی‌تر و آسان‌تر را ارائه می‌دادند و مثل بنده در مطبوعات مطرح می‌کردند تا مورد بحث قرار می‌گرفت و همه از آن مطلع می‌شدند. در عین حال لازم است عرض کنم عنوان «جاهطلبیهای فکری» را درباره این پروژه‌ها و شخص خودم بسیار کم‌التفاتی و غیروارد می‌دانم و یقین دارم که اگر جناب وزیر هم مثل بنده، جوانی خود را در میان مردمی که در کویرها و سواحل جنوب از تشنگی رنج می‌بردند، گذرانده بودند و بر ایشان اتفاق افتاده بود که آب شیرین کثیف را با علم به اینکه پر از میکروب است، هر بطر 20 ریال یعنی مترمکعبی 33000 ریال برای زنده ماندن آن هم با التماس بخرند و با ریزش اشک‌ها بنوشند، آن وقت با انگیزه واقعی انشای این پروژه‌ها بیشتر آشنا می‌شدند و آن را جاه‌طلبی فکری نمی‌نامیدند، بلکه آن را زاییده احتیاج شدید و حیاتی کشور به آب تلقی می‌فرمودند. جاه‌طلبی فکری به معیار اروپایی هم کارهایی در ردیف مسافرت بین سیارات است نه تهیه آب برای بقا و حیات. حمایت‌های 40 سال قبل از طرحهای هومان فرزاد دکتر اسفندیار یگانگی، نماینده مجلس شورای ملی وقت طی نامه‌ای به مجله «تلاش» می‌نویسد: می‌توانیم انشای این دو پروژه را (احیای دریاچه‌ها و احداث نیروگاه تنگه هرمز) حقیقتا یک نوع انقلاب فکری بدانیم و می‌توانیم به جرات اظهارنظر کنیم که طرحهای فوق از هر حیث تازه و جالب بوده است. به نوشته این مجله، وی که پیشقدم در حفر چاه‌های عمیق در ایران است و یک کارشناس معروف آبیاری نوین به شمار می‌رود، می‌افزاید: این طرح‌ها، از ارزنده‌ترین و امیدوارکننده‌ترین طرح‌هایی است که میهن عزیز ما برای مقابله باید پدیده کم‌آبی عجیبی که در سال‌های آینده کشور ما با آن مواجه می‌شود، نیازمند است و شایستگی آن را دارد تا مورد توجه و بررسی دقیق مقامات علمی و اجرایی کشور قرار گیرد و به یاری خداوند جامه‌عمل بپوشد. جعفر منشی‌زاده، متخصص معروف هواشناسی در نشریه هواشناسی کشور، ضمن توضیح مفصل درباره اثرات جوی ایجاد دریاچه‌های کویر می‌نویسد: اگر این دریاچه‌ها به وجود آیند، همه ساله حدود 53 میلی‌متر به باران کشور اضافه می‌شود. .................................................................... هومان فرزاد متولد 1292 فارغ‌التحصیل رشته برق و ماشین‌سازی از دانشکده صنعتی ایران و آلمان (پلی‌تکنیک بعدی و امیرکبیر فعلی) در سال 1317 در تهران برای تکمیل تحصیلات، راهی اروپا شد. مسلط بر زبان‌های آلمانی، انگلیسی و فرانسوی. مدیرعامل شرکت‌های مختلف فنی و آبیاری و مهندسی مشاور شرکت‌های خصوصی برای نصب کارخانجات و تاسیسات نیروی برق. نامبرده در سال 1384 در تنهایی و گمنامی در تهران بدرود حیات گفت.