کوتاهی در قضاوت

شیدا ملکی- این‌بار چکش عدالت کودکی پنج ساله را متهم کرد که در یک بازی کودکانه به همبازی خود آسیب زده است‌. به نظر می‌رسد بزرگسالان به درکی از قانون‌مداری رسیده‌اند که به سادگی برای کودکان هم حکم صادر می‌کنند‌. دو کودک هم‌سن و سال و همبازی در لحظه‌ای کوتاه تبدیل می‌شوند به شاکی و متهم‌. متهم به آسمان و اطرافش خاک می‌پاشد و دست بر قضا کمی از این خاک به چشم همبازی‌اش می‌رود و همبازی که تا لحظه‌ای پیش دوست و شریک خنده‌های او بود، تبدیل می‌شود به شاکی‌. شیطنت و رفتاری کودکانه که طبیعت زندگی کودکان است، کودکی را در پنج سالگی تبدیل می‌کند به فردی سابقه‌دار‌. به گزارش «جهان‌صنعت» دوست «امیر محمد» پنج‌ساله که خاک داخل چشمش شده بود، با دست زدن به چشمانش باعث آسیب بیشتر می‌شود تا جایی که خانواده‌اش مجبور می‌شوند فرزندشان را به بیمارستان منتقل کنند و تحت عمل جراحی قرار دهند‌. بعد از عمل جراحی و بهبود حال کودک آسیب‌دیده، خانواده دوست «امیرمحمد» در اقدامی غیرمنتظره از این کودک پنج ساله که در اتفاقی ناخواسته و بدون هیچ قصد و غرضی باعث آسیب به چشم دوستش شده بود، شکایت می‌کنند و در اقدامی عجیب‌تر قاضی دادگاه به اتهام ایراد صدمه بدنی غیرعمد به غیر، برای امیرمحمد پنج ساله حکم جلب صادر می‌کند و رای به پرداخت دیه می‌دهد‌. این خبری بود که روز دوشنبه پخش شد و اذهان بسیاری را در بهت و حیرت فرو برد. دادگاهی برای یک بازی کودکانه وقتی قاضی حکم جلب کودکی پنج ساله را صادر می‌کند، چه تفکر عجیبی از ذهن او گذشته که ندانسته طفلی پنج ساله براساس هیچ قانونی نمی‌تواند حکم جلب دریافت کند؟ قصور در قضاوت در پرونده‌های پیچیده امری اجتناب‌ناپذیر است اما آیا قصور در قضاوت کودکی پنج ساله امری طبیعی است؟ هر ذهن آگاهی بی‌شک این موضوع را می‌داند که طفلی پنج ساله از نظر روحی و ذهنی به حدی از توانایی نرسیده که قدرت تشخیص این موضوع را داشته باشد که بازی‌های کودکانه‌اش شاید به همبازی او آسیب برساند‌. از همین‌رو بهاءالدین خرمشاهی، حقوقدان و وکیل دادگستری به «جهان‌صنعت» می‌گوید: برای مجازات افرادی که مرتکب جرم می‌شوند، شرایط خاصی وجود دارد‌. متهم باید شرایط عام تکلیف را داشته باشد، به این معنی که اگر فردی، مجنون، صغیر و دیوانه باشد، از حکم قضایی معاف می‌شود‌. به گفته خرمشاهی، براساس ماده 146 افراد نابالغ مسوولیت کیفری ندارند و در ماده 148 از قانون مجازات اسلامی، برای افراد نابالغ مجازات‌های تربیتی لازم طبق قانون اندیشیده شده است‌. همچنین طبق قانون برای افراد 9 تا 12 سال مقرراتی تعیین شده است که براساس این قانون اطفال 9 تا 12سال بعد از اعلام جرم‌شان به مددکار اجتماعی یا موسسات اصلاح و تربیت ارجاع داده می‌شوند، یا والدین آنها متعهد می‌شوند رفتار فرزندان‌شان را کنترل کنند‌. خرمشاهی در ادامه به خاص بودن مورد کودک پنج‌ساله اشاره می‌کند و می‌گوید: « طفل پنج ساله به حدی از توانایی تشخیص نرسیده است که متوجه شود رفتارهایش چه پیامدی دارد‌. از همین‌رو اگر به واسطه بازی و شیطنت‌های کودکانه حادثه‌ای به وجود آید، ولی کودک مقصر است‌ بنابراین صدور حکم جلب برای طفل پنج ساله خلاف موازین قانون است و همچنین ارجاع این طفل به کانون اصلاح و تربیت هم خلاف قانون است‌. باید به این مساله مهم توجه کرد که افراد غیربالغ قانونا مورد حکم قضایی قرار نمی‌گیرند‌. دلیل عدم پیگرد قانونی هم این است که افراد صغیر نابالغ تشخیص خوب و بد را نمی‌دهند و توانایی تفکر و انتخاب درست را هم ندارند‌.» نظر رییس کل دادگستری لرستان این موضوع در جلسه هیات‌مدیره ستاد دیه استان که رییس کل دادگستری لرستان نیز حضور داشته، مطرح و در نهایت در پایان جلسه با دستور رییس کل دادگستری از ورود این کودک پنج ساله به کانون اصلاح و تربیت جلوگیری می‌شود‌. توکل شاکرمی، مدیرعامل ستاد دیه شعبه استان لرستان در این‌باره می‌گوید: چند روز گذشته یک زوج جوان با گریه به ستاد دیه استان مراجعه کردند و از صدور حکم جلب و مراجعه مامور برای زندانی کردن پسر پنج ساله‌شان خبر دادند‌. شاکرمی با تایید اتفاقی که طبق شواهد متعدد حین بازی رخ داده بود، عنوان می‌کند: این دو خانواده ساکن یکی از روستاهای استان هستند و پس از اتفاقی که برای یکی از کودکان می‌افتد، والدین آن کودک با ایراد قسامه مدعی می‌شوند که کودک دیگر به چشم فرزندشان آسیب رسانده است‌. البته والدین کودک مورد شکایت اعلام می‌کنند فرزند آنها بی‌گناه بوده و حین بروز حادثه چند کودک دیگر هم مشغول بازی بودند و حضور داشته‌اند و به‌طور دقیق مشخص نیست فرزند آنها این کار را کرده یا سایر بچه‌ها اما قاضی رای بر محکومیت امیرمحمد به صورت غیرعمد و پرداخت دیه می‌دهد‌. از سویی دیگر وی تاکید کرد: «در گذشته بارها شاهد بروز حوادث غیرعمد کودکان و نوجوانان حین بازی یا به صورت حادثه و اتفاق بوده‌ایم اما همواره رای بر پرداخت دیه توسط عاقله صادر و از زندانی کردن طفل تا رسیدن به سن قانونی خودداری می‌شد‌. همچنین در قانون جدید مجازات اسلامی، پرداخت دیه بر عهده شخص گذاشته شده است و در صورت عدم توانایی پرداخت دین، شخص که ممکن است طفل هم باشد، روانه زندان خواهد شد و به همین دلیل حکم جلب امیرمحمد در این ماجرا صادر شد‌.» همچنین با طرح موضوع در جلسه هیات‌مدیره استان و مطالعه پرونده توسط رییس کل دادگستری، از ورود امیرمحمد به کانون اصلاح‌وتربیت جلوگیری شد چراکه با توجه به سن و سال امیرمحمد ورودش به زندان باعث آسیب روحی به وی می‌شد‌. وی با اشاره به دو مورد دیگر همچون امیرمحمد که حکم جلب آنها صادر شده، عنوان کرد: « با عنایت به دو خانواده‌ای که در طول دو ماه گذشته به این نهاد مردمی مراجعه کرده‌اند، این مواد جدید قانون مجازات اسلامی نیاز به اصلاح جدی دارند‌.» افراد زیر 9 سال از نظر قانونی مجازات نمی‌شوند این در حالی است که خرمشاهی به این موضوع اشاره می‌کند که مجازات برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که مسوول هستند و طبق ماده 88 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ها و اقدامات قانونی و تربیتی برای افراد 9 تا 12 سال تعریف و پیش‌بینی شده است و به هیچ عنوان به طفل پنج ساله تسری پیدا نمی‌کند‌. پس به هیچ عنوان قاضی نمی‌تواند حکم جلب یا حتی حکم حضور کودک در کانون اصلاح و تربیت را صادر کند‌. بنابراین قراری که از طرف قاضی صادر شده است، به هیچ عنوان با قانون مجازات اسلامی همخوانی نداشته و دستور مجتمع قضایی برای لغو این حکم کاملا درست بوده است‌. از سویی دیگر وی تاکید می‌کند این حکم اشتباه ناشی از عدم مطالعه و همچنین دانش ناکافی قاضی پرونده بوده است و به هیچ عنوان نمی‌توان صدور چنین احکامی را به دلیل ضعف قانونی دانست‌. خرمشاهی در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که قاضی هم به عنوان یک انسان بری از اشتباه و قصور نیست و ممکن است اشتباه کند. همچنین این موضوع یک خطای حرفه‌ای بوده که حتما باید مورد بررسی قرار گیرد‌. قانون جدید مجازات اسلامی چه می‌گوید همچنین در ماده 92 قانون جدید مجازات اسلامی آمده است «در جرائمی که مستلزم پرداخت دیه یا هر ضمان مالی دیگری است، دادگاه اطفال و نوجوانان مطابق مقررات مربوط به پرداخت دیه و خسارت حکم می‌کند.» همچنین در ماده 462 این قانون آمده است: «دیه جنایت عمدی و شبه‌عمدی برعهده خود مرتکب است.» البته در این‌گونه موارد که طرفین قضیه دو کودک کم‌سن و سال هستند و قصدی جز بازی و تفریح ندارند، انتظار می‌رود والدین با قدری سعه‌صدر، ماجرا را به صلح و سازش ختم کنند و همان‌طور که مدیرعامل ستاد دیه لرستان نیز اشاره کرده، به نظر می‌رسد این مواد قانون مجازات اسلامی نیاز به برخی اصلاحات دارد‌. باید توجه داشت که ضربه‌های روحی و عاطفی به کودکی پنج ساله تحمیل می‌شود‌‌. حال آنکه حکم به دلیل دخالت و پیگیری مقام‌های بالاتر لغو شد، اما آیا خاطره تشکیل دادگاه برای بازی و شیطنت کودکانه هم از ذهن کودک پاک خواهد شد؟