آینده بازار در ابهام
الهام بیگی- بی‌شک کاهش قیمت نفت معلول عوامل و دلایل مختلفی است و از طرف دیگر خود، به عنوان عاملی تاثیرگذار در فعل و انفعالات اقتصادی کشورهای صادرکننده تلقی می‌شود. از آنجا که کشور ما دومین تولید‌کننده اوپک است و بیش از 50 درصد بودجه کشور به این ماده وابسته است، هرگونه کاهش قیمت تبعاتی بر اقتصاد ایران دارد. اما ایران در دوران تحریم به دلیل فشارهای ناشی از آن ناچار به کاهش صادرات نفت خود شد و از طرفی به دلیل عدم ارتباط با بانک‌های بین‌المللی عمده درآمدی که از صادرات به دست می‌آمد در کشورهای دیگر نگهداری یا در حساب‌های کشور بلوکه می‌شد. همزمان رقیب ما یعنی عربستان سعودی با صادرات حدود هشت میلیون بشکه نفت در روز با خیال راحت و بدون هیچ دغدغه‌ای به صدور نفت با قیمت ۱۰۰ دلار مبادرت و سهم بازار ایران را جذب کرد. سقوط آزاد طلای سیاه نفت در بهار 93 حال و روز خوبی داشت تا اینکه به دلیل افزایش تولید نفت در آمریکا و به‌طور همزمان تولید رکوردوار نفت در کشورهای اوپک (غیر از ایران)، عرضه این ماده خام بر تقاضای آن پیشی گرفت و منجر به سقوط قیمت‌های نفت در ژوئن ۲۰۱۴ (خرداد ۹۳) شد و در ماه‌های پایانی سال 93 به زیر 60 دلار در هر بشکه رسید و این موضوع موجب نگرانی شدید کشورهای نفتی شد زیرا شاید زمانی که قیمت نفت بیش از صد دلار بود، قیمت تمام‌شده یک بشکه نفت خیلی برای کشورها اهمیتی نداشت اما با افت بیش از 50 درصدی نفت این مولفه می‌تواند حیاتی باشد و کشوری که کمترین هزینه تولید را دارد، می‌تواند بیشترین درآمد را داشته باشد. نوسانات بهای طلای سیاه ادامه داشت تا اینکه در دی‌ماه 94 با لغو ممنوعیت 40 ساله صادرات نفت آمریکا، لغو تحریم‌های ناعادلانه غرب علیه ایران و از طرفی سقوط بازار سهام چین سبب شد قیمت نفت پایین‌ترین حد خود را در 12 سال اخیر تجربه کند. از سویی در جریان مذاکرات سیاسی دولت و امضای برجام توسط دولت صادرات نفت ایران افزایش یافت. به عبارتی دولت سعی کرد بخشی از کاهش درآمد‌های خود را از طریق افزایش میزان صادرات نفت با قیمت ۴۰ دلار (میانگین در نظر گرفته شده است) جبران کند. طرح فریز نفتی پس از دوسال سقوط آزاد قیمت نقت مقام‌های انرژی روسیه، عربستان، قطر و ونزوئلا در ماه فوریه نشستی را با هدف چاره‌اندیشی در قبال افزایش عرضه جهانی برگزار کردند و ماحصل آن طرحی بود که بر مبنای آن تولید نفت در سطح کنونی متوقف خواهد شد که به «فریز نفتی» معروف شد. یک روز بعد از نشست دوحه، ایران هم نشستی چهارجانبه برگزار کرد. تهران میزبان وزرای صنعت و انرژی قطر(رییس دوره‌ای اوپک)، عراق و ونزوئلا شد تا برای تثبیت بازار و بهبود قیمت‌ها چاره‌اندیشی کنند. پیام دو نشست به بازار نفت، اندکی به بهبود قیمت‌ها انجامید اما بازار چشم‌انداز مثبتی نداشت. پیامد منفی نشست دوحه این طرح با واکنش مختلفی از سوی کشورهای تولید‌کننده نفت مواجه شد و نه‌تنها منجر به بهبود شرایط قیمت نفت نشد بلکه سبب نوسانات شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی شد. با توجه به اینکه کشورهای تولید‌کننده تفت به جمع‌بندی واحدی بر سر فریز نفتی نرسیدند، تولیدکنندگان مهم نفت در 17 آوریل جلسه دیگری تشکیل دادند تا طرح اولیه را که در ماه فوریه به تصویب روسیه، ونزوئلا، قطر و عربستان رسیده بود، تثبیت کنند. این نشست نیز بی‌نتیجه ماند و در حالی که همگان انتظار سقوط شدید قیمت نفت پس از شکست مذاکرات دوحه را داشتند نه تنها این اتفاق روی نداد بلکه در روزهای گذشته بازار نفت شاهد رشد قیمت نیز بوده است. شاید بتوان گفت این اتفاق ناشی از آن بود که در روزهای اخیر چهار عامل با جهت متفاوت روی قیمت نفت در بازار تاثیر داشتند. دو عامل سبب کاهش قیمت نفت و دو عامل سبب افزایش آن شدند. در روزهای اخیر هر چند اوپکی‌ها نتوانستند روی موضوع فریز نفتی که ماه‌ها بر سر آن مذاکره کرده بودند به تفاهم برسند اما اعتصاب کارکنان یکی از کشورهای عضو این سازمان به نوعی اثر منفی شکست فریز نفتی را جبران کرد. اعتصاب کارکنان صنعت نفت کویت، تولید نفت این کشور را تقریبا به بیش از نصف کاهش داده و به عنوان یک عامل اختلال در سمت عرضه سبب تقویت قیمت نفت شده است؛ از سوی دیگر تولید نفت آمریکا نیز با کاهش مواجه شده و پس از رسیدن تولید این کشور به قله 9میلیون و 700هزار بشکه‌‌ای در ماه آوریل اکنون این رقم به زیر 9میلیون رسیده است. این مساله سبب شد که بورس‌های جهانی نفت متاثر از این موضوع رشد قیمت را شاهد باشند. روند کاهشی قیمت اما این پایان کار این روزهای بازار نفت نیست و قیمت جهانی نفت در بازار معاملات آتی روز گذشته به رشد بهای ۲۱ روز گذشته طلای سیاه پایان داد و با بیش از یک درصد کاهش اولین روز کاری خود در هفته جاری میلادی را شروع کرد. بر همین اساس، قیمت نفت دریای برنت با 1/1 درصد کاهش معادل ۵۰ سنت به رقم ۴۴ دلار و ۶۱ سنت در هر بشکه رسید، ضمن اینکه قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت آمریکا هم با ۶۲ سنت کاهش معادل 4/1 درصد روند نزولی در برابر ۴۳ دلار و ۱۱ سنت به ازای هر بشکه معامله شد. البته کارشناسان اقتصادی بر این باور هستند که امکان دارد روند نزولی بازار نفت را در بر گیرد و بهای طلای سیاه با کاهش جدی روبه‌رو شود. همچنین تحلیگران اقتصادی می‌گویند با تقویت بیشتر دلار آمریکا احتمال کاهش تقاضا برای واردات نفت از سوی کشورها به دلیل بالا رفتن هزینه داد و ستد آنها با این ارز وجود دارد. از طرفی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، در مقاله‌ای که در آن وضعیت بازار بین‌المللی نفت در سال 2015، را بررسی و بازار سال 2016 را پیش‌بینی کرده، آورده است: میانگین قیمت نفت‌خام برنت در سال 2015 نزدیک به 52 دلار بوده است که نسبت به سال 95 نزدیک به 42 دلار کاهش را نشان می‌دهد. این مقاله به نقل از چهار موسسه معتبر بین‌المللی در زمینه نفت و انرژی آورده است: طی سال 2016 کمترین پیش‌بینی برای قیمت نفت حدود 37 دلار و بیشترین پیش‌بینی برای قیمت نفت در حدود 4/ 50 دلار برآورد شده است. در هر حال آینده بازار نفت در‌هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد چراکه بازیگران قیمت‌گذاری، لجوجانه بر طبل ثبات سهم از بازار می‌کوبند فارغ از اینکه دوران قبل از تحریم‌های ایران را به یاد داشته باشند و سهم ایران در تولید اوپک را مدنظر قرار دهند. از سویی ناکامی‌های نشست‌های متعددی که سازمان کشورهای صادرکننده نفت(OPEC) برای تنظیم بازار و کنترل قیمت‌ها از طریق به کارگیری برنده‌ترین سلاح خود، یعنی کاهش عرضه داشته‌اند نشان می‌دهد که مساله کاهش قیمت نفت بسیارپیچیده‌تر و شدیدتر از آن است که کاهش تولید بتواند آن را جبران کند. کاهش تولید نفت در همین راستا «جهان‌صنعت» در گفت‌وگویی با مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس حوزه انرژی به بررسی تاثیر تصمیم کشورهای تولید‌کننده نفت به افزایش تولید در پی شکست فریز نفتی بر قیمت نفت پرداخته است. این کارشناس حوزه انرژی معتقد است با وجود اینکه در حال حاضر کشورهای بزرگ تولید‌کننده نفت مثل روسیه و عربستان تا سقف ظرفیت خود به تولید نفت پرداخته‌اند دور از ذهن است که این کشورها بتوانند بیش از این تولید مداوم و با ثبات داشته باشند یعنی تولیدی که بتواند حداقل سه ماه ادامه داشته باشد و با توجه به اینکه کاهش قیمت نفت موجب شده است این کشورها با مشکلات بودجه‌ای مواجه شوند شکست فریز نفتی قطعا به زیان آنهاست و به احتمال زیاد در جلسه بعدی که در ژوئن 2016 برگزار خواهد شد بر سر طرح فریز نفتی بدون مشارکت ایران در این طرح به توافق برسند. وی با یادآوری اینکه طبق پیش‌بینی اخیر آژانس بین‌المللی انرژی که در سال 2016 کشورهای غیراوپک حدود 700 هزار بشکه کاهش تولید خواهند داشت تاکید کرد این کاهش تولید به دلیل این است که با کاهش قیمت نفت بخش‌هایی که هزینه تولید بالایی دارند از مدار تولید خارج خواهند شد. بهروزی‌فر در پایان وضعیت بازار نفت را در کوتاه‌مدت در محدوده 30 تا 40 دلاری پیش‌بینی کرد و خاطرنشان کرد باید تصمیم جدی برای کاهش تولید گرفته شود تا نوسانات بازار قیمت نفت بهبود یابد.
الهام بیگی- بی‌شک کاهش قیمت نفت معلول عوامل و دلایل مختلفی است و از طرف دیگر خود، به عنوان عاملی تاثیرگذار در فعل و انفعالات اقتصادی کشورهای صادرکننده تلقی می‌شود. از آنجا که کشور ما دومین تولید‌کننده اوپک است و بیش از 50 درصد بودجه کشور به این ماده وابسته است، هرگونه کاهش قیمت تبعاتی بر اقتصاد ایران دارد. اما ایران در دوران تحریم به دلیل فشارهای ناشی از آن ناچار به کاهش صادرات نفت خود شد و از طرفی به دلیل عدم ارتباط با بانک‌های بین‌المللی عمده درآمدی که از صادرات به دست می‌آمد در کشورهای دیگر نگهداری یا در حساب‌های کشور بلوکه می‌شد. همزمان رقیب ما یعنی عربستان سعودی با صادرات حدود هشت میلیون بشکه نفت در روز با خیال راحت و بدون هیچ دغدغه‌ای به صدور نفت با قیمت ۱۰۰ دلار مبادرت و سهم بازار ایران را جذب کرد. سقوط آزاد طلای سیاه نفت در بهار 93 حال و روز خوبی داشت تا اینکه به دلیل افزایش تولید نفت در آمریکا و به‌طور همزمان تولید رکوردوار نفت در کشورهای اوپک (غیر از ایران)، عرضه این ماده خام بر تقاضای آن پیشی گرفت و منجر به سقوط قیمت‌های نفت در ژوئن ۲۰۱۴ (خرداد ۹۳) شد و در ماه‌های پایانی سال 93 به زیر 60 دلار در هر بشکه رسید و این موضوع موجب نگرانی شدید کشورهای نفتی شد زیرا شاید زمانی که قیمت نفت بیش از صد دلار بود، قیمت تمام‌شده یک بشکه نفت خیلی برای کشورها اهمیتی نداشت اما با افت بیش از 50 درصدی نفت این مولفه می‌تواند حیاتی باشد و کشوری که کمترین هزینه تولید را دارد، می‌تواند بیشترین درآمد را داشته باشد. نوسانات بهای طلای سیاه ادامه داشت تا اینکه در دی‌ماه 94 با لغو ممنوعیت 40 ساله صادرات نفت آمریکا، لغو تحریم‌های ناعادلانه غرب علیه ایران و از طرفی سقوط بازار سهام چین سبب شد قیمت نفت پایین‌ترین حد خود را در 12 سال اخیر تجربه کند. از سویی در جریان مذاکرات سیاسی دولت و امضای برجام توسط دولت صادرات نفت ایران افزایش یافت. به عبارتی دولت سعی کرد بخشی از کاهش درآمد‌های خود را از طریق افزایش میزان صادرات نفت با قیمت ۴۰ دلار (میانگین در نظر گرفته شده است) جبران کند. طرح فریز نفتی پس از دوسال سقوط آزاد قیمت نقت مقام‌های انرژی روسیه، عربستان، قطر و ونزوئلا در ماه فوریه نشستی را با هدف چاره‌اندیشی در قبال افزایش عرضه جهانی برگزار کردند و ماحصل آن طرحی بود که بر مبنای آن تولید نفت در سطح کنونی متوقف خواهد شد که به «فریز نفتی» معروف شد. یک روز بعد از نشست دوحه، ایران هم نشستی چهارجانبه برگزار کرد. تهران میزبان وزرای صنعت و انرژی قطر(رییس دوره‌ای اوپک)، عراق و ونزوئلا شد تا برای تثبیت بازار و بهبود قیمت‌ها چاره‌اندیشی کنند. پیام دو نشست به بازار نفت، اندکی به بهبود قیمت‌ها انجامید اما بازار چشم‌انداز مثبتی نداشت. پیامد منفی نشست دوحه این طرح با واکنش مختلفی از سوی کشورهای تولید‌کننده نفت مواجه شد و نه‌تنها منجر به بهبود شرایط قیمت نفت نشد بلکه سبب نوسانات شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی شد. با توجه به اینکه کشورهای تولید‌کننده تفت به جمع‌بندی واحدی بر سر فریز نفتی نرسیدند، تولیدکنندگان مهم نفت در 17 آوریل جلسه دیگری تشکیل دادند تا طرح اولیه را که در ماه فوریه به تصویب روسیه، ونزوئلا، قطر و عربستان رسیده بود، تثبیت کنند. این نشست نیز بی‌نتیجه ماند و در حالی که همگان انتظار سقوط شدید قیمت نفت پس از شکست مذاکرات دوحه را داشتند نه تنها این اتفاق روی نداد بلکه در روزهای گذشته بازار نفت شاهد رشد قیمت نیز بوده است. شاید بتوان گفت این اتفاق ناشی از آن بود که در روزهای اخیر چهار عامل با جهت متفاوت روی قیمت نفت در بازار تاثیر داشتند. دو عامل سبب کاهش قیمت نفت و دو عامل سبب افزایش آن شدند. در روزهای اخیر هر چند اوپکی‌ها نتوانستند روی موضوع فریز نفتی که ماه‌ها بر سر آن مذاکره کرده بودند به تفاهم برسند اما اعتصاب کارکنان یکی از کشورهای عضو این سازمان به نوعی اثر منفی شکست فریز نفتی را جبران کرد. اعتصاب کارکنان صنعت نفت کویت، تولید نفت این کشور را تقریبا به بیش از نصف کاهش داده و به عنوان یک عامل اختلال در سمت عرضه سبب تقویت قیمت نفت شده است؛ از سوی دیگر تولید نفت آمریکا نیز با کاهش مواجه شده و پس از رسیدن تولید این کشور به قله 9میلیون و 700هزار بشکه‌‌ای در ماه آوریل اکنون این رقم به زیر 9میلیون رسیده است. این مساله سبب شد که بورس‌های جهانی نفت متاثر از این موضوع رشد قیمت را شاهد باشند. روند کاهشی قیمت اما این پایان کار این روزهای بازار نفت نیست و قیمت جهانی نفت در بازار معاملات آتی روز گذشته به رشد بهای ۲۱ روز گذشته طلای سیاه پایان داد و با بیش از یک درصد کاهش اولین روز کاری خود در هفته جاری میلادی را شروع کرد. بر همین اساس، قیمت نفت دریای برنت با 1/1 درصد کاهش معادل ۵۰ سنت به رقم ۴۴ دلار و ۶۱ سنت در هر بشکه رسید، ضمن اینکه قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت آمریکا هم با ۶۲ سنت کاهش معادل 4/1 درصد روند نزولی در برابر ۴۳ دلار و ۱۱ سنت به ازای هر بشکه معامله شد. البته کارشناسان اقتصادی بر این باور هستند که امکان دارد روند نزولی بازار نفت را در بر گیرد و بهای طلای سیاه با کاهش جدی روبه‌رو شود. همچنین تحلیگران اقتصادی می‌گویند با تقویت بیشتر دلار آمریکا احتمال کاهش تقاضا برای واردات نفت از سوی کشورها به دلیل بالا رفتن هزینه داد و ستد آنها با این ارز وجود دارد. از طرفی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، در مقاله‌ای که در آن وضعیت بازار بین‌المللی نفت در سال 2015، را بررسی و بازار سال 2016 را پیش‌بینی کرده، آورده است: میانگین قیمت نفت‌خام برنت در سال 2015 نزدیک به 52 دلار بوده است که نسبت به سال 95 نزدیک به 42 دلار کاهش را نشان می‌دهد. این مقاله به نقل از چهار موسسه معتبر بین‌المللی در زمینه نفت و انرژی آورده است: طی سال 2016 کمترین پیش‌بینی برای قیمت نفت حدود 37 دلار و بیشترین پیش‌بینی برای قیمت نفت در حدود 4/ 50 دلار برآورد شده است. در هر حال آینده بازار نفت در‌هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد چراکه بازیگران قیمت‌گذاری، لجوجانه بر طبل ثبات سهم از بازار می‌کوبند فارغ از اینکه دوران قبل از تحریم‌های ایران را به یاد داشته باشند و سهم ایران در تولید اوپک را مدنظر قرار دهند. از سویی ناکامی‌های نشست‌های متعددی که سازمان کشورهای صادرکننده نفت(OPEC) برای تنظیم بازار و کنترل قیمت‌ها از طریق به کارگیری برنده‌ترین سلاح خود، یعنی کاهش عرضه داشته‌اند نشان می‌دهد که مساله کاهش قیمت نفت بسیارپیچیده‌تر و شدیدتر از آن است که کاهش تولید بتواند آن را جبران کند. کاهش تولید نفت در همین راستا «جهان‌صنعت» در گفت‌وگویی با مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس حوزه انرژی به بررسی تاثیر تصمیم کشورهای تولید‌کننده نفت به افزایش تولید در پی شکست فریز نفتی بر قیمت نفت پرداخته است. این کارشناس حوزه انرژی معتقد است با وجود اینکه در حال حاضر کشورهای بزرگ تولید‌کننده نفت مثل روسیه و عربستان تا سقف ظرفیت خود به تولید نفت پرداخته‌اند دور از ذهن است که این کشورها بتوانند بیش از این تولید مداوم و با ثبات داشته باشند یعنی تولیدی که بتواند حداقل سه ماه ادامه داشته باشد و با توجه به اینکه کاهش قیمت نفت موجب شده است این کشورها با مشکلات بودجه‌ای مواجه شوند شکست فریز نفتی قطعا به زیان آنهاست و به احتمال زیاد در جلسه بعدی که در ژوئن 2016 برگزار خواهد شد بر سر طرح فریز نفتی بدون مشارکت ایران در این طرح به توافق برسند. وی با یادآوری اینکه طبق پیش‌بینی اخیر آژانس بین‌المللی انرژی که در سال 2016 کشورهای غیراوپک حدود 700 هزار بشکه کاهش تولید خواهند داشت تاکید کرد این کاهش تولید به دلیل این است که با کاهش قیمت نفت بخش‌هایی که هزینه تولید بالایی دارند از مدار تولید خارج خواهند شد. بهروزی‌فر در پایان وضعیت بازار نفت را در کوتاه‌مدت در محدوده 30 تا 40 دلاری پیش‌بینی کرد و خاطرنشان کرد باید تصمیم جدی برای کاهش تولید گرفته شود تا نوسانات بازار قیمت نفت بهبود یابد.