جاده‌های مرگ

مجتبی ابراهیمی- قصه پوشیدن رخت عزا به جای لباس تازه نوروزی ادامه دارد. تصادفات در ایام نوروز بار دیگر قربانی‌های زیادی گرفت و ایام استراحت و سفر و دیدار و لبخند برای بسیاری به اشک و ناباوری و سوگواری گذشت. مسوولان از کاهش تصادفات می‌گویند اما نگاهی به آمار سوانح جاده‌ای در جوامع پیشرفته نشان می‌دهد تا رسیدن به وضعیتی قابل قبول راه درازی در پیش است. به راستی باید در انتظار قضای آسمانی به نظاره مادران داغدار و کودکان بی‌مادر نشست و دل به این و آن وعده ناپیدا بست؟ شاید زمان آن رسیده تا شهروندان و مسوولان دست از نشانه رفتن انگشت اتهام به سوی یکدیگر برداشته و هر یک در رفع کوتاهی‌های صورت گرفته گامی موثر بردارند. مرگ‌ومیر ایرانیان در دو هفته، معادل 5/1 برابر کشته‌شدگان سه ماه انگلستان تصادفات نوروز 95 تقریبا 700 قربانی گرفت. سخنگوی ناجا از کاهش 18 درصدی تلفات این سوانح در قیاس با مدت مشابه سال قبل می‌گوید. رییس مرکز فرماندهی و کنترل ترافیک ناجا از کاهش پنج درصدی تصادفات فوتی و از وقوع بیش از شش هزار تصادف جرحی در تعطیلات نوروز، یعنی افزایش پنج درصدی این سوانح خبر می‌دهد. آمارهای کاهش و افزایش اما پنهان‌کننده واقعیتی تکان‌دهنده‌اند. تعداد تلفات سوانح رانندگی ما در ایام نوروز، یعنی مرگ و میر ایرانیان در تنها 15 روز، معادل تقریبا 5/1 برابر مجموع کشته‌شدگان تصادفات سه ماه آخر 2015 در یک کشور60 میلیونی اروپایی است. آمار تصادفات جاده‌ای انگلستان که در سایت اینترنتی دولت این کشور منتشر می‌شود، نشان می‌دهد که رقم تلفات سوانح جاده‌ای ظرف چندین سال متوالی به ندرت از 500 نفر در هر فصل سال تجاوز کرده است. مجموع تلفات سالانه از 2010، کمتر از دو هزار نفر بوده است. مقایسه رقم فوق با 16 هزار کشته سال 93، شکاف عظیم میان وضعیت ایمنی سفر در دو کشور را به رخ می‌کشد. ناگفته نماند با تلاش‌های صورت‌گرفته تا به حال، آمار تلفات سوانح ایران کاهش چشمگیری نسبت به سالیان گذشته داشته و همین رقم در سال 1384 برابر با 28 هزار کشته بوده است.برای درک درست فاجعه، می‌توان آمارهای تلفات حوادث جاده‌های ایران را با قاره اروپای 742 میلیون نفری قیاس کرد. به استناد آمار منتشره در بانک داده تصادفات جاده‌ای سایت کمیسیون اروپا در سال 2014 و در سراسر این قاره تقریبا 26 هزار نفر در جاده‌ها جان خود را از دست داده‌اند. این رقم در سال 1384 (2005) در اروپا برابر حدود 45 هزار نفر بوده است. بار دیگر باید به نسبت جمعیت تقریبا 10 برابری این قاره در قیاس با کشورمان اندیشید. آیا در وقوع تصادفات تنها رانندگان مقصرند مقصر اصلی وضعیت غیرقابل قبول ایمنی حمل‌ونقل در ایران کیست؟ سردار منتظرالمهدی، سخنگوی ناجا دلایل اصلی سوانح مرگبار را تخطی از سرعت مجاز، عدم رعایت فاصله طولی و سبقت غیرمجاز اعلام می‌کند. همچنین سرهنگ رحمانی، رییس مرکز فرماندهی و کنترل ترافیک پلیس راهور ناجا عدم توجه به جلو، سبقت غیرمجاز، عدم رعایت سرعت مطمئنه و عدم توانایی در کنترل وسیله نقلیه را به‌عنوان مهم‌ترین علل تصادفات نوروزی برمی‌شمارد. شاید بتوان نتیجه گرفت که از دیدگاه برخی مسوولان، تنها گناه وقوع تصادفات به گردن رانندگان بوده و انتقادی متوجه دستگاه‌های مختلف نیست مثلا وضعیت غیراستاندارد جاده‌ها و ایمنی پایین خودروها نقش چندانی در وقوع تصادفات و افزایش آمار تلفات نداشته و اشاره‌ای گذرا به این مقولات نیز لازم نبوده است.سرهنگ جهانی، معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور ناجا پس از اشاره به اینکه میانگین سنی مقصران تصادفات جاده‌ای در نوروز 95 میان 25 تا 30 سال بوده است، می‌گوید این افراد از تجربه کافی برای رانندگی در جاده‌های لغزنده برخوردار نبوده‌اند و خانواده‌ها باید دقت نظر بیشتری می‌کردند. با توجه به اینکه حداقل سن برای اخذ گواهینامه رانندگی معادل 18 سال است، این پرسش به ذهن می‌رسد که وضعیت ایمنی جاده‌ها و خودروها در ایران چگونه است که رانندگان برای ورود به جاده‌ها به دست‌کم 12 سال تجربه نیاز دارند؟سرهنگ حمیدی، رییس پلیس راهور ناجا نیز در گفت‌وگو با شبکه خبر و در توجیه آمار بالای تصادفات به وسعت زیاد کشور ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: هنگامی که در یک نقطه کشور بارش برف و باران را شاهدیم در نقطه دیگری توفان شن رخ می‌دهد. با صرفنظر از این پرسش که واقعا چه تعداد از تصادفات در کشورمان در اثر توفان شن رخ داده‌اند، برای درک رابطه وسعت جغرافیایی و آب‌وهوایی با آمار تصادفات، می‌توان وضعیت سوانح جاده‌ای در ایالات متحده آمریکا را در نظر گرفت.این کشور با وسعت تقریبی 8/9 میلیون کیلومترمربع، از ایران با مساحت حدودا 6/1 میلیون کیلومترمربع بسیار پهناورتر است و جمعیت عظیم 318 میلیون نفری آن نیز کار مقایسه را بسیار آسان می‌کند. به گزارش سازمان غیردولتی ASIRT که در زمینه امنیت سفرهای جاده‌ای فعالیت می‌کند، رقم تلفات سوانح جاده‌ای در آمریکا تقریبا برابر با سالانه 37 هزار نفر است. رجوع دوباره به رقم 16 هزار نفر قربانی تصادفات سال 93شمسی در ایران، با در نظر گرفتن تفاوت بسیار زیاد وسعت و جمعیت دو کشور، می‌تواند وضعیت را روشن‌تر کند. سوئد چگونه صاحب امن‌ترین جاده‌های دنیا شد آیا می‌توان فارغ از فرافکنی و بدون قصد توجیه، ریشه‌ معضل موجود را یافت و گامی در خشکاندن آن برداشت؟ شاید نگاهی به یکی از موفق‌ترین تجربیات جوامع مدرن در کاهش آمار تصادفات راهگشا باشد. کشور سوئد در سال 2013 تنها شاهد مرگ 264 شهروند خود در سوانح جاده‌ای بود. با اینکه از سال 1970 تا امروز تعداد خودروهای در حال تردد و میزان کیلومتر پیموده شده در جاده‌های این کشور دو برابر شده اما مرگ‌ومیر جاده‌ای چهارپنجم کاهش یافته است. اکنون در بسیاری نقاط دنیا از جمله نیویورک تلاش‌هایی برای پیروی از سرمشق سوئد انجام می‌شود. اما این کشور چگونه صاحب امن‌ترین جاده‌های دنیا شد؟ پارلمان سوئد در دهه 90 میلادی طرحی را به نام «چشم‌انداز صفر» تصویب کرد که هدف آن حذف کامل مرگ‌و‌میر و جراحات سوانح جاده‌ای در کشور بود. گزارشی در اکونومیست، برنامه‌ریزی و مدیریت جاده‌ها را عامل اصلی کاهش تلفات جانی در جاده‌های سوئد می‌داند. به گفته این گزارش، در ساخت و توسعه جاده‌های سوئد، اولویت با ایمنی و سپس سرعت و راحتی حمل‌ونقل بوده است. پایین نگاه داشتن حداکثر سرعت قانونی تردد در مناطق شهری در نظر گرفتن تسهیلات مختلف برای عابران پیاده و تدارک موانع ویژه که مسیر خودروها را از دوچرخه‌ها جدا می‌کند، از جمله اقدامات انجام شده‌اند. نظارت دایمی، جدی و سختگیرانه‌ پلیس نیز اثر مهمی بر افزایش ایمنی حمل‌و‌نقل این کشور داشته است.همچنین سوئد 1500 کیلومتر جاده موسوم به 1+2 دارد. در این جاده‌ها سه لاین برای عبور خودروها در نظر گرفته شده به نحوی که خودروها در دو لاین جانبی جاده در دو جهت مخالف رانده و به نوبت از لاین میانی برای سبقت گرفتن استفاده می‌کنند. لاین میانی با گاردریل و علایم ویژه متناوبا در طول جاده به لاین سمت راست و چپ خود می‌پیوندد. توسعه این جاده‌ها نیز نقش اثبات‌شده‌ای درکاهش تصادفات و تلفات در این کشور دارند.گزارشی در نیویورک‌تایمز در توصیف فلسفه‌ مهندسی ترافیک سوئد می‌نویسد: در این طرز فکر احتمال بروز خطای انسانی در هر شرایطی در نظر گرفته شده و اقدامات ایمنی برای کاهش اثرات آن خطاست. به‌عنوان مثال تقریبا تمامی اتوبوس‌های سرویس مدارس و نیز خودروهای دولتی مجهز به سامانه خودکار آنالیز هوای بازدم راننده هستند که در صورت تشخیص الکل از روشن شدن خودرو جلوگیری می‌کند. حدود یک‌سوم تاکسی‌های سوئد نیز به این سامانه مجهز شده‌اند. در نیویورک نکات ایمنی را از سال‌های ابتدایی رشد میان شهروندان رواج می‌دهند در این میان، یقینا ترویج فرهنگ رانندگی ایمن نیز عامل کلیدی موفقیت در کاهش تصادفات است. در کشورهای پیشرفته سیستم آموزشی، رسانه‌های ملی و خصوصی، سازمان‌های مردم‌نهاد و کارزارهای تبلیغاتی به طور دایم در حال فعالیت در راستای ارتقای فرهنگ رانندگی هستند چراکه نگاه درازمدت در برنامه‌ریزی ایجاب می‌کند آموزش شهروندان نه فقط در فصول تعطیلات و مسافرت بلکه به طور پیوسته در دستور کار نهادها قرار گیرد.به عنوان نمونه، دپارتمان حمل‌ونقل نیویورک سیتی با رسم تصاویر آموزشی بر دیوارهای نزدیک محل تردد خودروها، آموزش دانش‌آموزان و ارسال پیام‌هایی درباره ایمنی حمل‌ونقل شهری در شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام، سعی در انتقال محتوای آموزشی به رانندگان فعلی و آینده این شهر دارد. این نهاد حتی با ساخت موزیک- ویدیو برای کودکان تلاش می‌کند نکات ایمنی را از سال‌های ابتدایی رشد و شکل‌گیری شخصیت میان شهروندان رواج دهد.ایجاد عزم ملی، تخصیص منابع و امکانات، بسیج و همکاری مدیران و مردم برای حفظ جان همه شهروندان، تجربه‌ای است که در کشورهای دیگر همیشه ثمربخش بوده و بی‌شک در ایران هم می‌تواند نتایجی قابل اعتنا به بار آورد. خوشبختانه با توجه مطبوعات و رسانه‌ها، مدتی است افکار عمومی داخلی به آمار تصادفات حساسیت بیشتری نشان می‌دهد. اخیرا نیز کاربران شبکه‌های اجتماعی با به راه انداختن کارزار (کمپین)هایی سعی در ترویج و ارتقای فرهنگ رانندگی دارند. از جمله «کمپین خط» که با به کار بردن هشتگ #بین_خطوط کاربران شبکه‌های مجازی را به رانندگی میان خط کشی خیابان‌ها دعوت کرده و بر اهمیت این نکته در کاهش ترافیک، آلودگی و تصادفات تاکید می‌کند. باید امیدوار بود با استمرار این فعالیت‌ها و همراهی مسوولان، آمار تصادفات جاده‌ای در ایران و تلفات و جراحات آن با شتاب بیشتری کاهش یافته و امنیت جاده‌های کشورمان به سطح قابل قبولی برسد.