مرگ لابراتوار
گروه فرهنگ- فیلم مستند «خاطرات نگاتیو» در خانه هنرمندان ایران روی پرده رفت. در ادامه پخش فیلم‌های مستند سینماتک خانه هنرمندان ایران که با همکاری انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند برگزار می‌شود، سه‌شنبه 28 اردیبهشت فیلم مستند «خاطرات نگاتیو» ساخته فرهاد ورهرام در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران به نمایش در‌آمد. در ادامه نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور اکبر عالمی، محمد تهامی‌نژاد، فرهاد ورهرام و پدرام اکبری برگزار شد. در ابتدای این نشست پدرام اکبری به شرایط کار در لابراتوار و آنچه فیلم به تصویر کشیده پرداخت و گفت: آنچه در فیلم می‌بینیم صرفا خاطره نیست بلکه امیدها و ناامیدی‌ها، سرنوشت، حرفه و زندگی انسان‌ها در آن مستتر است. لابراتوارها معرف و بیانگر مسیر حدودا 100 ساله‌ای است که پشت سر گذاشته‌ایم. در فیلم از کم لطفی‌ها در برخورد با ابزاری سخن می‌رود که باید برای نسل جوان حفظ شود و جنبه آموزشی داشته باشد. اگرچه دنیای دیجیتال باعث دگرگونی در شیوه‌ها شده، اما ماهیت نور و رنگ تغییر نمی‌کند. در ادامه ورهرام در خصوص چگونگی آشنایی با فضای لابراتوار و ساخت «خاطرات نگاتیو» گفت: در اواخر دهه 40 که در انتظار کنکور بودم به عنوان سیاهی لشکر در فیلم «پسر ایران از مادرش بی‌خبر است» ساخته فریدون رهنما بازی کردم. گاهی اوقات نیز نگاتیوهای فیلم را به استودیو «فیلمساز» می‌بردم. بعدها این استودیو و همین طور استودیو «بدیع» تبدیل به پاتوق و خانه من شد. این‌گونه بود که با دنیای لابراتوار آشنا شدم. این اواخر و زمانی که خبردار شدم استودیو «فیلمساز» و استودیو «بدیع» در حال تعطیل شدن هستند، قضیه را با فخرالدین سیدی در میان گذاشتم و به این ترتیب پروژه ساخت فیلم آغاز شد. پس از آن تهامی‌نژاد به موضوع ثبت وقایع در فیلم‌های مستند اشاره کرد و گفت: یکی از وظایف فیلم مستند، ثبت واقعیت‌های تاریخی است. از سوی دیگر یکی از کارکردهای فیلم‌های انسان‌شناسانه ثبت واقعیت‌های در حال محو شدن مثل برخی از آیین‌ها در دوران گذار است. در «خاطرات نگاتیو» واقعیت‌های مرتبط با لابراتوار ایران در لحظه محو شدن ثبت شده است. می‌توان پرسید در حال حاضر اولین دوربین‌های تلویزیون و اولین تصاویر دکورهای آن کجا هستند؟ چنین چیزهایی وجود ندارند و توجهی نیز به نگهداری آنها نمی‌شود. وی افزود: در این فیلم علاوه بر ثبت اشیا و انسان‌هایی که در بزرگ‌ترین لابراتوارهای ایران حضور داشته‌اند، احساسات انسان‌های مشغول کار در آنجا نیز ثبت و ضبط شده است. متاسفانه سندی از گذشته این لابراتوارها برجا نمانده و تصاویری از آن موجود نیست. از این نظر مهم‌ترین جنبه «خاطرات نگاتیو» ثبت واقعیتی در حال محو شدن و حفظ آن برای آیندگان است. اگرچه این نقطه‌ضعف فیلم است که در آن به زنان شاغل در لابراتوارها اشاره‌ای نشده است همان طور که در زمان تجلیل از بزرگان این عرصه در جشنواره فجر نیز از زنان اسمی برده نشد، در حالی که تعداد زیادی از آنها در لابراتوارها مشغول فعالیت بودند. سخنران بعدی این نشست اکبر عالمی بود که ضمن اشاره به پیشرفت‌های سریع در عرصه تکنولوژی گفت: نمی‌توان به تکنولوژی فحاشی کرد، تکنولوژی درجا نمی‌زند بلکه توفنده به پیش می‌رود. در شرایط کنونی، هر دو سال شاهد وقوع زلزله‌ای در عرصه تکنولوژی هستیم. موبایلی که الان در دست دانش‌آموزان است، کیفیت 4k دارد و از دوربین 70 میلیمتری قوی‌تر است. به شخصه زمانی که با تکنولوژی‌های جدید در این عرصه روبه‌رو شدم، پا بر زمین می‌کوبیدم و نمی‌دانستم قرار است چه بلایی سر ما بیاید. اما جوانانی که در کنار من کار می‌کردند، به من گفتند تکنولوژی وارد شده و باید با آن آشتی کرد. سه سال در برابر آن مقاومت کردم اما در نهایت با آن کنار آمدم و آشتی کردم. وی ادامه داد: لابراتوار، مرکزی بود که تمام فناوری‌های سینما به آنجا ختم می‌شد. لابراتوار رشته‌ای بسیار قابل احترام بود و قسمت‌های 14 گانه آن، ریشه در علوم مختلف داشت. برای کار کردن در لابراتوار شما باید از زبان‌های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی آگاه می‌بودید. برای کار کردن در این دنیای آنالوگ، لازم بود از انتگرال تا شیمی آلی را بلد باشید و بسیاری از مسائل را با جان کندن و سعی و خطا یاد می‌گرفتیم. لابراتوار یک کلمه است به معنای آزمایشگاه، یعنی محل پژوهش و این به آن معناست که در آنجا نمی‌توانستید یک روز آرام و قرار داشته باشید. امروز نیز تکنولوژی دیجیتال وارد شده و دست و پا زدن بی‌فایده است؛ باید آشتی کرد و با آن کنار آمد. کمپانی‌های بزرگی مثل کداک و فوجی نیز تولید محصولات‌شان را با بی‌رحمی تمام به پایان رساندند. لابراتوار محو شده و این واقعیتی است که باید بپذیریم. اگر تاریخ سینما را بخوانیم، متوجه می‌شویم سینما هنری بی‌نهایت بی‌رحم و جمع اضداد است؛ هنری که انسان‌ها را نیز مصرف می‌کند و بعد دور می‌اندازد. هنرپیشه‌های تراز اول سینمای جهان و ایران چه شدند؟ این قضیه از عهده آدم‌ها خارج است و نباید به خاطر آن گریه و زاری کرد.
گروه فرهنگ- فیلم مستند «خاطرات نگاتیو» در خانه هنرمندان ایران روی پرده رفت. در ادامه پخش فیلم‌های مستند سینماتک خانه هنرمندان ایران که با همکاری انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند برگزار می‌شود، سه‌شنبه 28 اردیبهشت فیلم مستند «خاطرات نگاتیو» ساخته فرهاد ورهرام در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران به نمایش در‌آمد. در ادامه نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور اکبر عالمی، محمد تهامی‌نژاد، فرهاد ورهرام و پدرام اکبری برگزار شد. در ابتدای این نشست پدرام اکبری به شرایط کار در لابراتوار و آنچه فیلم به تصویر کشیده پرداخت و گفت: آنچه در فیلم می‌بینیم صرفا خاطره نیست بلکه امیدها و ناامیدی‌ها، سرنوشت، حرفه و زندگی انسان‌ها در آن مستتر است. لابراتوارها معرف و بیانگر مسیر حدودا 100 ساله‌ای است که پشت سر گذاشته‌ایم. در فیلم از کم لطفی‌ها در برخورد با ابزاری سخن می‌رود که باید برای نسل جوان حفظ شود و جنبه آموزشی داشته باشد. اگرچه دنیای دیجیتال باعث دگرگونی در شیوه‌ها شده، اما ماهیت نور و رنگ تغییر نمی‌کند. در ادامه ورهرام در خصوص چگونگی آشنایی با فضای لابراتوار و ساخت «خاطرات نگاتیو» گفت: در اواخر دهه 40 که در انتظار کنکور بودم به عنوان سیاهی لشکر در فیلم «پسر ایران از مادرش بی‌خبر است» ساخته فریدون رهنما بازی کردم. گاهی اوقات نیز نگاتیوهای فیلم را به استودیو «فیلمساز» می‌بردم. بعدها این استودیو و همین طور استودیو «بدیع» تبدیل به پاتوق و خانه من شد. این‌گونه بود که با دنیای لابراتوار آشنا شدم. این اواخر و زمانی که خبردار شدم استودیو «فیلمساز» و استودیو «بدیع» در حال تعطیل شدن هستند، قضیه را با فخرالدین سیدی در میان گذاشتم و به این ترتیب پروژه ساخت فیلم آغاز شد. پس از آن تهامی‌نژاد به موضوع ثبت وقایع در فیلم‌های مستند اشاره کرد و گفت: یکی از وظایف فیلم مستند، ثبت واقعیت‌های تاریخی است. از سوی دیگر یکی از کارکردهای فیلم‌های انسان‌شناسانه ثبت واقعیت‌های در حال محو شدن مثل برخی از آیین‌ها در دوران گذار است. در «خاطرات نگاتیو» واقعیت‌های مرتبط با لابراتوار ایران در لحظه محو شدن ثبت شده است. می‌توان پرسید در حال حاضر اولین دوربین‌های تلویزیون و اولین تصاویر دکورهای آن کجا هستند؟ چنین چیزهایی وجود ندارند و توجهی نیز به نگهداری آنها نمی‌شود. وی افزود: در این فیلم علاوه بر ثبت اشیا و انسان‌هایی که در بزرگ‌ترین لابراتوارهای ایران حضور داشته‌اند، احساسات انسان‌های مشغول کار در آنجا نیز ثبت و ضبط شده است. متاسفانه سندی از گذشته این لابراتوارها برجا نمانده و تصاویری از آن موجود نیست. از این نظر مهم‌ترین جنبه «خاطرات نگاتیو» ثبت واقعیتی در حال محو شدن و حفظ آن برای آیندگان است. اگرچه این نقطه‌ضعف فیلم است که در آن به زنان شاغل در لابراتوارها اشاره‌ای نشده است همان طور که در زمان تجلیل از بزرگان این عرصه در جشنواره فجر نیز از زنان اسمی برده نشد، در حالی که تعداد زیادی از آنها در لابراتوارها مشغول فعالیت بودند. سخنران بعدی این نشست اکبر عالمی بود که ضمن اشاره به پیشرفت‌های سریع در عرصه تکنولوژی گفت: نمی‌توان به تکنولوژی فحاشی کرد، تکنولوژی درجا نمی‌زند بلکه توفنده به پیش می‌رود. در شرایط کنونی، هر دو سال شاهد وقوع زلزله‌ای در عرصه تکنولوژی هستیم. موبایلی که الان در دست دانش‌آموزان است، کیفیت 4k دارد و از دوربین 70 میلیمتری قوی‌تر است. به شخصه زمانی که با تکنولوژی‌های جدید در این عرصه روبه‌رو شدم، پا بر زمین می‌کوبیدم و نمی‌دانستم قرار است چه بلایی سر ما بیاید. اما جوانانی که در کنار من کار می‌کردند، به من گفتند تکنولوژی وارد شده و باید با آن آشتی کرد. سه سال در برابر آن مقاومت کردم اما در نهایت با آن کنار آمدم و آشتی کردم. وی ادامه داد: لابراتوار، مرکزی بود که تمام فناوری‌های سینما به آنجا ختم می‌شد. لابراتوار رشته‌ای بسیار قابل احترام بود و قسمت‌های 14 گانه آن، ریشه در علوم مختلف داشت. برای کار کردن در لابراتوار شما باید از زبان‌های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی آگاه می‌بودید. برای کار کردن در این دنیای آنالوگ، لازم بود از انتگرال تا شیمی آلی را بلد باشید و بسیاری از مسائل را با جان کندن و سعی و خطا یاد می‌گرفتیم. لابراتوار یک کلمه است به معنای آزمایشگاه، یعنی محل پژوهش و این به آن معناست که در آنجا نمی‌توانستید یک روز آرام و قرار داشته باشید. امروز نیز تکنولوژی دیجیتال وارد شده و دست و پا زدن بی‌فایده است؛ باید آشتی کرد و با آن کنار آمد. کمپانی‌های بزرگی مثل کداک و فوجی نیز تولید محصولات‌شان را با بی‌رحمی تمام به پایان رساندند. لابراتوار محو شده و این واقعیتی است که باید بپذیریم. اگر تاریخ سینما را بخوانیم، متوجه می‌شویم سینما هنری بی‌نهایت بی‌رحم و جمع اضداد است؛ هنری که انسان‌ها را نیز مصرف می‌کند و بعد دور می‌اندازد. هنرپیشه‌های تراز اول سینمای جهان و ایران چه شدند؟ این قضیه از عهده آدم‌ها خارج است و نباید به خاطر آن گریه و زاری کرد.