روز سرنوشت‌ساز اوپک

الهام بیگی- نشست مهم و سرنوشت‌ساز اوپک برای بازار متلاطم نفت در حالی امروز در وین برگزار می‌شود که بازار جهانی نفت به تصمیم‌گیری‌های اعضای اوپک چشم دوخته است. با توجه به اوضاع کنونی بازارهای جهانی نفت خام و شرایط سیاسی منطقه خاورمیانه، موضع عربستان در یکصد و شصت و نهمین نشست اوپک بسیار مهم و تعیین‌کننده خواهد بود و قرار است در این نشست دو اتفاق بیفتد؛ درباره سقف تولید مذاکره و رییس جدید تعیین شود. بر همین اساس با توجه به اهمیت و سرنوشت‌ساز بودن نشست امروز اوپک، «جهان‌صنعت» به بررسی سناریو‌های محتمل این نشست می‌پردازد. بعد از شکست نشست دوحه، در نشست صد و شصت و نهم اوپک در حالی بر سر فریز نفتی بحث می‌شود که روسیه بی‌علاقگی خود به ادامه این موضوع را اعلام کرده است. البته حتی اگر فریز نفتی هم در این نشست بررسی شود مواضع اعضای اوپک از قبل مشخص است؛ ایران که بر اساس موضع‌گیری‌های خود زیر بار تثبیت سطح تولیدش نمی‌رود و از طرفی این تصمیم برای عربستان کمترین هزینه و بار سیاسی را دارد و پیگیری چنین تصمیمی محتمل‌ترین موضع از سوی سعودی‌ها به نظر می‌رسد. از سویی در این نشست دبیرکل جدید اوپک نیز انتخاب می‌شود و برای بازار آشفته نفت تصمیم‌گیری می‌کنند. اگر اعضای اوپک برای تثبیت تولید نفت به نتیجه برسند، بازار نفت تکان خواهد خورد. در هفته‌های گذشته بازار نفت خوش‌شانسی‌های پیاپی را تجربه کرد که باعث شد قیمت نفت در یک شیب ملایم افزایش پیدا کند اما مشخص نیست چقدر می‌توان به این رشد قیمت در ماه‌های آتی اعتماد کرد. نخستین نشست اوپک در سال ٢٠١۶ در حالی برگزار می‌شود که همزمان با آغاز روند افزایشی تولیدکنندگان نفت از چند هفته پیش و رسیدن قیمت این کالا به حوالی ۵٠ دلار، بیشتر سازمان‌های بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کنند عرضه و تقاضا و به تبع آن قیمت‌های نفت در بازار جهانی نفت خام تا پایان امسال، متوازن شود. در طول حدود چهار سال اخیر موضوع انتخاب دبیرکل اوپک به پیچیده‌ترین موضوع کشورهای عضو این سازمان تبدیل شده به طوری‌که تاکنون توافقی برای انتخاب کاندیدای یکی از سه کشور ایران، عربستان و عراق برای تصاحب استراتژیک‌ترین کرسی اوپک حاصل نشده است. براساس قوانین اوپک، انتخاب دبیرکل اوپک باید با اجماع کل کشورهای عضو انجام شود و اگر حتی یکی از کشورها با کاندیدایی مخالفت کند امکان انتخاب دبیرکل جدید فراهم نمی‌شود، مطابق با این قانون از سال ۲۰۱۳ میلادی تاکنون عبدالله سالم البدری به عنوان دبیرکل اوپک کماکان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. افزایش صادرات نفت ایران تاثیر منفی بر بازار نداشته است وزیر نفت کشورمان که در نشست یک ماه و نیم قبل دوحه غایب بود، اکنون برای شرکت در یکصد‌و‌شصت‌و‌نهمین نشست عادی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) روز گذشته تهران را به مقصد وین ترک کرد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز اگرچه مثل سابق تاکید دارد که از نقش مدیریت اوپک براساس اهداف و ساختار آن حمایت می‌کند، می‌گوید عوامل پایه‌ای در بازار با وجود تخریب‌هایی که شده است موجب گردیده بازار در حال بازگشت به تعادل باشد. بیژن زنگنه پیش از ترک تهران با اشاره به اینکه اوپک، نهادی برای حداکثر کردن منافع اعضاست که باید در جهت تثبیت بازار، فعالیت کند و بتواند در مواردی که بازار نامتعادل می‌شود، نقش مدیریتی داشته باشد، تصریح کرد: ایران از این نقش اوپک، حمایت می‌کند. وی تاکید کرد: اوپک به هر میزان این نقش را ایفا کند، ایران از آن در جهت اهداف، ساختار اصلی و اساسنامه اوپک حمایت می‌کند. زنگنه با بیان اینکه ایران، در یکصد و شصت و نهمین نشست اوپک در جهت ایفای این نقش تلاش می‌کند، تفاوت این نشست را با نشست ١۶٨ اوپک افزایش صادرات نفت ایران عنوان کرد و افزود: صادرات نفت ایران در فاصله نشست ١۶٨ تا ١۶٩ اوپک دو برابر شده است که این افزایش نه‌تنها تاثیر منفی بر بازار نداشته است بلکه به خوبی جذب بازار شده است. وزیرنفت افزود: جای خوشحالی دارد که بازار نفت با وجود برخی تخریب‌ها که در این مدت انجام شد در حال بازگشت به یک وضع متعادل است. وی درباره انتخاب دبیرکل در نشست ١۶٩ اوپک هم با بیان اینکه هفت کاندیدا برای احراز این پست از کشورهای ایران، عراق، عربستان، اندونزی، نیجریه، اکوادور و ونزوئلا برای پست دبیرکلی اوپک وجود دارد، یادآور شد: با توجه به اینکه انتخاب دبیرکل نیاز به اجماع کامل اعضا دارد برخی کشورها شانسی برای گرفتن این پست ندارند. زنگنه با اشاره به اینکه به طور معمول دبیرکل از میان کشورهای که نقش خنثی در اوپک دارند انتخاب می‌شوند، افزود: برای انتخاب دبیرکل باید منتظر برگزاری این نشست ماند ضمن اینکه ایران به نامزدی که صلاحیت احراز این سمت را داشته باشد، رای خواهد داد. وزیر نفت روز گذشته از کاندیداهای کشورهای ونزوئلا، نیجریه و اندونزی به صورت تلویحی حمایت و تاکید کرد این سه کشور از شرایط مناسب‌تری برای دبیرکلی اوپک برخوردار هستند. در این بین ایران در صورتی که بتواند یکی از کشورهای متحد و نزدیک به خود در اوپک همچون ونزوئلا یا نیجریه را به عنوان دبیرکل جدید جایگزین عبدالله سالم البدری کند می‌تواند تاحدودی توازن قدرت را در اوپک برقرار کند. به گفته منابع آگاه این احتمال وجود دارد که وزیران عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، محمد بارکیندو رییس پیشین شرکت ملی نفت نیجریه (ان‌ان‌پی‌سی) را به عنوان دبیر کل بعدی این گروه نفتی انتخاب کند. اوپک تاثیرگذاری خود را از دست داده است در آستانه برگزاری نشست اوپک بسیاری معتقدند این سازمان نقش تاثیرگذار خود را در بازار نفت از دست داده است و بیش از آنکه شبیه یک سازمان باشد، به یک مجمع می‌ماند که اعضای آن به ارائه دیدگاه‌های خود درباره بازار نفت می‌پردازند؛ موضوعی که مهدی عسلی، مدیر امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت با آن موافق نیست و می‌گوید: «اوپک هنوز به‌طور بالقوه سازمانی تاثیرگذار بر بازار نفت است زیرا بیش از ۴٠ درصد از تولید جهانی نفت خام در اختیار اعضای این سازمان است. با این حال میزان اثرگذاری واقعی اوپک بر بازار نفت تابعی از عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی است و در طول تاریخ این سازمان تغییرات زیادی به خود دیده است.» فریز نفتی در حال اجراست بر همین اساس ولوخیو دل‌پینو، وزیر انرژی ونزوئلا اعلام کرد اوپک در عمل برنامه خودداری از افزایش تولید نفت را اجرا کرده و در چند ماه گذشته، تولید نفت اعضای این سازمان ثابت بوده است. دل‌پینو پیش از برگزاری نشست اوپک گفت: سطح تولید ثابت بوده زیرا اگر کاهش تولید نفت کشورهای غیرعضو اوپک و حوادث اخیر در کشورهای گوناگون را در نظر بگیریم، تولید نفت در سه، چهار ماه گذشته تغییری نکرده است. وی افزود: بنابراین در عمل، برنامه خودداری از افزایش تولید اجرا شده است. خودتنظیمی بازار نفت اظهارات وزرای نفت امارات، نیجریه و ایران در آستانه حضور پای میز مذاکره نشست اوپک، یک کلمه کلیدی داشته است؛ بازار نفت خود در حال تنظیم خودش است. وزیر نفت امارات در بدو ورود به وین، محل برگزاری نشست اوپک گفت: مازاد عرضه نفت خام به بازار که از سال 2014 باعث کاهش شدید قیمت‌ها شده، خود در حال اصلاح خودش است. در حالی که وزرای نفت عضو سازمان کشورهای صادرکنننده نفت گرد هم می‌آیند تا طبق اساسنامه اوپک مدیریت بازار را به دست گیرند، سهیل المزروعی در وین گفت که از ابتدای سال‌جاری میلادی تاکنون بازار نفت خود را اصلاح کرده و بازار خودش به گونه‌ای قیمت را تعیین می‌کند که هم برای تولیدکنندگان و هم برای صادرکنندگان عادلانه باشد. نظر مزروعی در مورد بازار نفت نگاهی خوشبینانه نسبت به افزایش 85 درصدی قیمت‌ها از زمان رسیدن به کمترین سطح 12 سال گذشته را نشان می‌دهد. این افزایش قیمت در اثر کاهش تولید نفت از سوی کشورهای غیرعضو اوپک و رشد بیش از حد انتظار تقاضا بوده است. با چنین اظهاراتی و با در نظر گرفتن تاکید عربستان بر ادامه سیاست خارج کردن رقبا از بازار، چندان نمی‌توان از نشست اوپک انتظار به نتیجه رسیدن برای محدود کردن سطح تولید را داشت. سیاست اوپک برای وقت دادن به بازار جهت ایجاد تعادل در خود، به نظر می‌رسد به نتیجه رسیده اما هنوز وقت بیشتری برای رسیدن به تعادل کامل مورد نیاز است. مانوئل ایبه کاچیکوو، وزیر ذخایر نفتی نیجریه نیز در بدو ورود به وین گفته است که بازار «خوب عمل می‌کند». البته به گفته او هنوز برای اینکه بگوییم قیمت نفت در حال احیاست «زود است». نفت تحت فشار اوپک در بازار نفت طی چند روز گذشته به دلیل نزدیک شدن به نشست اوپک جنب و جوشی ایجاد شده. قیمت نفت اندکی رو به افزایش گذاشته است. قیمت نفت هم‌اکنون حدود ۴۹ دلار است. تحلیلگران معتقدند پس از نشست امروز قیمت نفت تا سال آینده حوالی ۵۰ تا ۶۰ دلار بماند. براساس این گزارش قیمت جهانی نفت در ساعات اولیه بازار معاملات آتی روز گذشته به دلیل نگرانی از افزایش تولید نفت از سوی کشورهای بزرگ تولیدکننده در خاورمیانه با کاهش روبه‌رو شد. در همین حال، قیمت نفت دریای برنت با ۳۰ سنت کاهش معادل 6/0 درصد به قیمت ۴۹ دلار و ۵۹ سنت در هر بشکه رسید ضمن اینکه قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت آمریکا هم با ۲۳ سنت کاهش معادل 47/0 درصد در برابر ۴۸ دلار و ۸۷ سنت به ازای هر بشکه معامله شد. به گفته تحلیلگران اقتصادی، این کاهش قیمت در بازار معاملات روز چهارشنبه به گمانه‌زنی مبنی بر تصمیم اعضای اوپک در نشست پیش روی این سازمان برمی‌گردد که به جای اعمال سیاست برای تقویت بخشیدن به بهای نفت به دنبال تصاحب بیشتر سهم بازار خود خواهند بود. همچنین کارشناسان مسایل اقتصادی معتقدند در شرایط فعلی رقابت تنگاتنگی بین کشورهای تولیدکننده نفت در خاورمیانه برای تصاحب سهم بازار و به دنبال آن افزایش تولید صورت گرفته که کاهش عرضه در چنین شرایطی با اهداف آنها در تعارض است.با این اوصاف تاکنون اظهارنظر سران، آمار و ارقام و اتفاقات بازار نفت مسیری را که قطار اوپک قرار است در ریل آن پیش برود تقریبا روشن کرده غیر از اینکه با وجود کم شدن امیدها نسبت به توافق نفتی محکمی پس از باز شدن درهای بسته نشست اوپک، آیا باید انتظار شعله‌ور‌تر شدن آتش اختلافات بین اوپکی‌ها را انتظار داشت یا شرایط با همین روابط نه چندان گرم ادامه پیدا می‌کند. بهترین تصمیم اوپک برای ایران در نشست امروز این است که وضعیت ایران را درک کنند و حق ایران را برای افزایش تولید خود به سطوح قبل از تحریم‌ها بپذیرند. اگر کشورهایی که در دوران تحریم‌ها علیه ایران جای بشکه‌های نفت آن را در بازار‌های جهانی گرفته‌اند، سر جای خود بازگردند علاوه بر اینکه موجب احیای قیمت نفت می‌شوند همکاری ایران را در مراحل بعدی تثبیت بازار جهانی نفت جلب خواهند کرد. با این وجودکه نفت دومین هفته افزایش قیمت را در پی اختلالاتی که در تولید در کشورهای نیجریه، کانادا و لیبی رخ داد و باعث کاهش تولید شد، تجربه کرده است اعضای اوپک نباید به این روند نزولی قیمت‌ها دل خوش کرده و از برنامه‌ریزی برای محدود کردن عرضه چشم‌پوشی کنند. به هر حال بازار دستخوش تغییر و تحولات است و قطعا محدود کردن عرضه به نفع قیمت جهانی نفت خواهد بود و این محدودیت در عرضه باید به دست اعضایی صورت بگیرد که به سهمیه‌بندی اوپک پایبند نبود‌ه‌اند. در این شرایط علاوه بر مدیریت عرضه برقراری تعادل میان تولید و مصرف نیز اهمیت بسیاری در ثبات و پایداری بازار نفت دارد. با توجه به اینکه ماموریت اوپک براساس اساسنامه این سازمان هماهنگی و یکسان‌سازی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو و تضمین ثبات بازار برای تامین مداوم و باثبات عرضه نفت برای مشتریان است که همزمان درآمد نفتی باثبات تولیدکنندگان و بازگشت سرمایه را در صنعت نفت هم تامین کند اما اکنون به دلیل اینکه برخی از اعضای این سازمان اصل‌های وجودی اوپک را زیر پا گذاشته‌اند، رفته رفته احتمال از بین رفتن تاثیرگذاری اوپک بر بازار نفت پررنگ‌تر می‌شود. در این شرایط اعضای اوپک می‌توانند با حفظ سازمان اصلی اوپک و تن به مرگ ندادن اثرگذاری این سازمان را حفظ کنند. این نشست، آخرین مهلتی است که دبیر کل اوپک در دست دارد اما با وجود اختلافاتی که بین ایران و عربستان وجود دارد و توانایی ایران برای بر عهده گرفتن دبیر کلی اوپک رسیدن به اجماع بعید به نظر می‌رسد. در هر حال امید است با خرد جمعی اعضای اوپک شاهد بهبود تدریجی بهای نفت باشیم. *کارشناس حوزه انرژی