چهار فصل همیشه آلوده تهران

شیدا ملکی- آلودگی هوای تهران دیگر فقط در زمستان‌ها آزاردهنده نیست. شهروندان تهرانی به آلودگی و تعطیلی زمستان‌های تهران و به هشدارهای سازمان آب برای کم‌آبی در تابستان عادت کرده‌اند. این روزها اما هشدارهای آلودگی هوا به هوای نیمه‌گرم سال رسیده و این موضوع بسیار نگران‌کننده است. زمستان‌های تهران به دلیل وارونگی دما و تابستان‌هایش به دلیل هجوم ریزگردها به شهر آلوده است. آلودگی هوا در زمستان نه‌تنها از منظر زیست‌محیطی آسیب‌هایی جدی به شهر تهران وارد می‌کند بلکه برنامه‌های آموزشی را هم به چالش می‌کشد. دانش‌آموزان تهرانی در پاییز و زمستان گذشته تقریبا هرروز منتظر خبر تعطیلی روز بعد بودند و می‌توان برای آلودگی هوا در فصل‌های گرم سال به این موضوع امیدوار بود که در نهایت مدارس بالقوه تعطیل هستند و حتی اگر هم تعطیل نبودند، نقشی در آلودگی هوای تهران نداشتند. آنچه در سال‌های اخیر تابستان‌های تهران را آلوده کرده، ریزگردهایی است که در بیشتر فصل‌های سال نفس کشیدن را برای شهروندان مناطق جنوبی کشور دشوار می‌کرد. این ریزگردها نفس شهروندان تهرانی را هم گرفته است. هوای تهران روز‌های یکشنبه و دوشنبه در شرایط ناسالم قرار گرفت و این زنگ خطر بزرگی است برای ادامه فصل گرما. تهران براساس اسناد توسعه شهری رشد نکرده است به گزارش «جهان‌صنعت» محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درباره وضعیت آلودگی هوای تهران به «جهان‌صنعت» می‌گوید: شهر تهران بر‌اساس اسناد توسعه شهری رشد نکرده است و طرح‌ها و برنامه‌های شهری تهران اجرایی نشده‌اند. از سویی دیگر نه‌تنها به برنامه‌های شهری توجهی نمی‌شود بلکه درآمدزایی و سود مالی جایگزین قانون شده است. آنچه در بسیاری از موارد شهر را به چالش می‌کشد و آن را دچار مشکل می‌کند، همین موضوع است که نتیجه نهایی آن بی‌توجهی به شاخص‌های محیط‌زیستی است. حقانی تاکید می‌کند که رشد جمعیت و از سویی دیگر رشد بی‌رویه برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه در تهران از عواملی است که به افزایش آلودگی هوای تهران دامن می‌زند. همچنین زمانی که شهر با حجم بالایی از آلودگی‌های ناشی از دود خودروهای ناسالم روبه‌رو است، اضافه شدن ریزگردها، بار آلودگی را بسیار سنگین‌تر می‌کند. نباید فراموش کنیم که از بین رفتن زمین‌های ییلاقی، باغ‌ها و مزارع شهر تهران و همچنین کاهش چشمگیر میزان بارندگی به روند گسترش ریزگردها در تهران منجر می‌شود. بر‌اساس گفته‌های این عضو شورای شهر به نظر می‌رسد فقط کاهش میزان بارندگی از عواملی است که نمی‌توان در کنترل آن نقشی ایفا کرد. به هر روی کنترل رشد برج‌های تهران و خشک نشدن باغ‌های شهری از عواملی است که با مدیریت همه‌جانبه از سوی شهرداری و شورای شهر تهران قابل کنترل است. اما آنچه هر روز شاهد آن هستیم، قطع کردن درختان باغ‌هایی است که به دلیل عدم رسیدگی صاحبان‌شان و بی‌توجهی شهرداری خشک شده‌اند و همین خشک شدن، مجوزی می‌شود برای قطع درختان و رشد برج‌های چند میلیاردی در شهر و در نهایت آنچه برای شهروندان باقی می‌ماند چیزی نیست جز آلودگی هوا و حمله ریزگردها در فصل تابستان. هر تهرانی باید 3 هکتار فضای باز شهری داشته باشد بعد از خشک شدن باغ‌های تهران و تبدیل ییلاقات شهری به مال‌ها و فروشگاه‌های بزرگ و برج‌های بلندمرتبه آنچه نگران‌کننده به نظر می‌رسد، از دست دادن فضای باز شهری است. حقانی در این‌باره معتقد است، بر‌اساس استانداردهای جهانی هر شهروند باید سه هکتار «فضای باز شهری» در اختیار داشته باشد که این رقم در تهران به دلیل بی‌توجهی به اسناد توسعه شهری به 7/0 تا 8/0 هکتار برای هر شهروند تبدیل شده است. به گفته وی، همه باغ‌های شهر تهران از بین رفته‌اند در صورتی که این باغ‌ها می‌توانستند در بهبود وضعیت آلودگی هوای تهران نقش بسیار موثری داشته باشند. همچنین 60 هزار اصله درخت خیابان ولیعصر به شش هزار اصله کاهش پیدا کرده‌اند که نه‌تنها حافظه ملی و تاریخی تهران را با بحران مواجه می‌کند بلکه حاصل عدم توجه زیست‌محیطی به شهر تهران است. سال‌هاست از استاندارد جهانی سوخت جا مانده‌ایم از سویی دیگر حقانی به آلودگی ناشی از فعالیت کارخانه‌های صنعتی، خودروهای فرسوده، گستردگی منابع متحرک آلودگی‌زا و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از معادن اطراف تهران اشاره و تاکید می‌کند نزدیک به 70 درصد آلودگی تهران حاصل سوخت‌های فسیلی کارخانه‌ها و منابع متحرک است. وی معتقد است، این تصور به وجود آمده که سوخت مصرفی در کشور به استاندارد‌های جهانی نزدیک شده است اما بر‌اساس برنامه‌های مدون، در حال حاضر تلاش می‌کنیم در سوخت منابع متحرک به استانداردهای یورو4 نزدیک شویم در حالی که استاندارد جهانی به یورو6 و یورو7 رسیده است. در صورتی که این رشد لاک‌پشت‌وار در نوع سوخت مصرفی به روند فعلی خود ادامه دهد، استاندارد سوخت کشور همیشه از استاندارد جهانی عقب می‌ماند و میزان آلودگی هوای تهران هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. وی همچنین به خودرو‌های کاربراتوری و از رده خارج شده‌ای اشاره می‌کند که هنوز در سطح شهر حرکت می‌کنند و به آلودگی هوای تهران دامن می‌زنند. البته مسوولان مدعی هستند از شهریور‌ماه سال‌جاری از واردات و تولید خودروهای کاربراتوری به کشور جلوگیری می‌شود. بزرگ‌ترین نشست زمین در جهان در جنوب غربی تهران رخ داده است محمد درویش، مدیرکل آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌زیست درباره دلیل افزایش ریزگردها در تهران به «جهان‌صنعت» می‌گوید: رشد شدید بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی و فعالیت معادن و همچنین ساخت‌وسازهای پرحجم در تهران و شهرهای اقماری آن باعث افزایش ذرات کوچک‌تر از 5/2 میکرون در هوای تهران شده است. وی با تاکید بر ضرر و زیان بسیار زیاد بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی به خشک شدن سفره‌های زیرزمینی اطراف تهران و در نهایت نشست 36 سانتیمتری زمین‌های کشاورزی در منطقه شهریار واقع در جنوب‌غربی تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: این نشست زمین بسیار شدید و از بزرگ‌ترین نشست‌های زمین در همه کشورهای جهان است. از سویی دیگر درویش معتقد است، سدسازی‌های بدون برنامه و بستن راه رودخانه‌های کرج، لار، جاجرود و لتیان باعث شده این رودخانه‌ها از حرکت در سطح مسیر اصلی خود منحرف شوند همچنین کشاورزان هم برای آبرسانی به زمین‌های کشاورزی خود اقدام به حفر چاه‌های آب عمیق و نیمه‌عمیق و بهره‌وری بیش از حد از آب سفره‌های زیرزمینی می‌کنند که حاصل آن هم خشک شدن این سفره‌ها و افزایش ریزگردهاست. این فعال محیط‌زیست به خشک شدن تعداد زیادی از تالاب‌های اطراف تهران و حتی خشک شدن مقاوم‌ترین تالاب‌های تهران اشاره و تاکید می‌کند دلیل اصلی این موضوع بستن راه رودخانه‌هاست. همچنین بستن راه خررود در قزوین هم باعث افزایش بیابان‌زایی در این منطقه شده است. از سویی دیگر حبله رود در سمنان و گرمسار هم با سرنوشت خررود در قزوین روبه‌رو شده و در نهایت خشک شدن رودهای تهران و شهرهای اطراف باعث شده که تهران از منطقه شرق، غرب و جنوب با خشکی شدید روبه‌رو شود حاصل آن هم ورود ریزگردها در فصل‌های گرم و افزایش میزان آلودگی تهران است. چه کسی تهران را بیابان کرده است تهران شهری ییلاقی و سرسبز بوده که علاقه به افزایش رشد مالی و گسترش شهری در سال‌های اخیر آن را به شهر سنگ و آهن و آلودگی تبدیل کرده است. به گفته درویش، بر‌اساس اصل «50» قانون اساسی سازمان محیط‌زیست متولی اصلی رسیدگی به موقعیت زیست‌محیطی است. با توجه به این اصل سازمان حفاظت محیط‌زیست باید وزارت کشاورزی را از خطر حفر چاه‌های عمیق آگاه می‌کرد باید در مقابل ساخت سد از طرف وزارت کشور ایستادگی می‌کرد و اجازه سدسازی‌های بی‌رویه را به این وزارتخانه نمی‌داد و همچنین در مقابل شهرداری تهران و ساخت‌وسازهای بی‌رویه در شهر تهران واکنش نشان می‌داد که در تمام سال‌های گذشته، نه‌تنها در زمینه فعالیت معصومه ابتکار به عنوان رییس این سازمان این اتفاق رخ نداده، بلکه نتیجه نهایی آن هر روز آلوده‌تر شدن شهری است که سال‌ها پیش به باغ شهر زیبای ایران در تمام جهان شهرت داشت. حالا اما برای بهبود وضعیت باغ شهری که به بیابان تبدیل شده به گفته کارشناسان به برنامه بلند‌مدت 10 تا 12 ساله نیاز است. تهران این روزها بی‌شباهت به موقعیت شهر پکن در روزهای آلوده خود نیست اما «پکن» هم با وجود آلودگی بسیار بالا بعد از تدوین و از آن مهم‌تر اجرایی شدن یک برنامه بلند‌مدت نفس‌هایش تازه شد و نفس کشیدن برای مردم پکن هم کاری ساده شد. نفس کشیدن در تهران این روزها اما کار دشواری است که اگر مسوولان به آن رسیدگی نکنند، ریزگردها، دود کارخانه‌ها و خودروهای غیراستاندارد چهارفصل تهران را آلوده و آلوده‌تر می‌کند.