شرایط جدید در جنگ سوریه و تغییرات ژئوپلتیک در خاورمیانه

با آمدن روسیه به صحنه نبرد سوریه و فراهم کردن آتش هوایی برای نیروهای زمینی جهت پیشروی آنها، تغییرات ژئوپلتیکی نیز در سطح منطقه در حال وقوع است. با توجه به پیشروی نیروهای مخالف اسد در سال گذشته که با حمایت‌های نظامی مالی و لجستیکی عربستان، ترکیه و قطر همراه بود هم دولت در دمشق را شدیدا تحت فشار قرار داده بود و هم به تداوم همکاری مثلث عربستان، قطر و ترکیه تحکیم می‌بخشید به‌طوری که انتظار می‌رفت با حمله گسترده دیگری لاذقیه به تصرف نیروهای مخالف در‌آمده و در نهایت حاکمیت در دمشق سقوط کند. فعال شدن نظامی روسیه در سوریه نه‌تنها از این اتفاق احتمالی جلوگیری کرد بلکه با اتخاذ یک استراتژی مناسب نیروهای حامی اسد را به موضعی تهاجمی در مقابل نیروهای تکفیری تبدیل کرد. شاید بتوان گفت که اشتباه اردوغان در سرنگون کردن هواپیمای نظامی روسیه و عدم عذرخواهی و اصرار بر موضع خود بر این روند جدید تاثیرگذار بوده و روسیه تا حدود زیادی ملاحظات قبلی در صحنه سیاسی و نظامی را کنار گذاشته و با ارسال تجهیزات و امکانات نظامی بیشتر و پیشرفته‌تر به پیروزی‌های اخیر کمک کرده است. در ادامه نبرد‌های چند ماهه اخیر حملاتی منظم از سوی نیروهای سوری با حمایت حزب‌الله، حشدالشعبی و حملات هوایی روسیه صورت گرفت که با موفقیت‌هایی قابل توجه همراه بود. در این میان موفقیت‌های نیروهای حامی دولت در مقایسه با پیروزی‌های قبلی از چند نظر اهمیت دارد؛ یکی آنکه دو شهرک شیعه‌نشین نبل و الزهرا که حدود سه سال در محاصره نیروهای تکفیری قرار داشتند و در این مدت جانانه مقاومت می‌کردند، از محاصره خارج شدند و نیروهای طرفدار دولت توانستند به داخل این شهرک‌ها نفوذ کنند. دوم اینکه با عقب‌نشینی تکفیری‌ها در این منطقه راه تدارکاتی مخالفان از طریق ترکیه مسدود شد و در واقع تروریست‌ها نمی‌توانند از این طریق حلب را پشتیبانی کنند و بالاخره اینکه در این حملات نیروهای کرد سوری نیز جبهه جدیدی را باز کردند تا تکفیری‌ها بیشتر مشغول شده و در نهایت با این پیروزی نیروهای کرد نیز در صحنه عملیاتی به نیروهای دولتی متصل شدند. با وجود وضعیت پیچیده‌ای که در پنج ماه گذشته وجود داشته، واقعیت این است که دولت سوریه موفق شده با حمایت هوایی روسیه و حمایت حزب‌الله، ایران و حشدالشعبی در بین صفوف مخالفان خود جدایی انداخته، آنها را منزوی کرده و در موقعیت نظامی مخالفان در چند منطقه جغرافیایی پیشرفت‌های قابل توجهی داشته باشد. در صورتی که نیروهای اسد بتوانند شهرک‌های نبل و الزهرا را حفظ کنند که احتمال آن بسیار بالاست و در مقابل پاتک‌های تکفیری‌ها مقاومت کنند، می‌توانند با ادامه فشار به شهر مهم و استراتژیک حلب عرصه را بر مخالفان تنگ کرده و با جابه‌جایی جمعیت که از هم‌اکنون آغاز شده، به پیروزی بزرگی که تصرف حلب باشد، دست یابند. لازم به ذکر است که نیروهای دولتی در هفته‌های گذشته توانستند با تصرف سلما، آخرین پایگاه مخالفان در استان لاذقیه این استان را از خطر برهانند ولی با وجود پیشرفت‌های نسبی در این منطقه و به‌ویژه ادلب و حماه تصمیم گرفتند که تمرکز خود را بر شهر حلب و خطوط ارتباطی آن گذاشته و با جدا کردن قسمت شمالی از شهر حلب، تروریست‌ها را از دسترسی به باب السلامه، نقطه کلیدی تدارکاتی از ترکیه را مسدود کنند. تصرف حلب برای اسد پیروزی بزرگی خواهد بود زیرا ارتباط مخالفان در جنوب نیز با ادلب و حماه قطع خواهد شد. مخالفان در شمال شرق سوریه از طریق دو نقطه مرزی از ترکیه کمک دریافت می‌کنند؛ یکی باب السلامه در استان حلب و دیگری باب الحوا در استان ادلب که اگر شهر مهم استراتژیک حلب به تصرف دولت در‌آید، خط تدارکاتی مخالفان بین ادلب و حماه نیز قطع خواهد شد. البته ممکن است جمع‌آوری نیرو از نقاط مختلف حمله به حلب مدتی زمانبر باشد. اهمیت موفقیت نیروهای دولتی و حامیان آنها در چند روز گذشته آنقدر زیاد است که مخالفان با چراغ سبز ترکیه و عربستان کنفرانس ژنو را ترک کرده و آمریکا نیز به خاطر این حملات که آن را مخالف توافقات وین و قطعنامه شورای امنیت می‌داند، روسیه و سوریه را مسبب قطع مذاکرات اعلام کرد. از سوی دیگر بنا بر اعلام فرماندهی ارتش روسیه، ترکیه در مرز خود تحرکات نظامی با هدف دخالت در سوریه داشته و عربستان آمادگی خود را برای اعزام نیروهای زمینی به سوریه اعلام کرده است. واقعیت این است که با تغییرات صحنه نبرد در سوریه، وضعیت ژئوپلتیکی داخل آن کشور و خاورمیانه نیز در حال تغییر است و طبیعی است که باید منتظر تحولاتی چه در صحنه سیاسی و چه در صحنه نظامی باشیم که البته موضع‌گیری اروپا و آمریکا در روز‌های آتی حائز اهمیت است. * استاد مسایل ژئوپلتیک، سفیر سابق ایران در نروژ و کارشناس مسایل بین‌المللی