مجلس سیاسی کاری می کند
مهسا حسین- برخلاف دولت قبلی، دولت روحانی حداقل در دو سال ابتدای حضور خود برنامه بودجه را سر موقع و نهایتا با دو تا سه روز تاخیر به مجلس ارائه کرده بود، در کنار مسایلی مانند کاهش تورم و توافقات هسته‌ای، سروقت بودن دولت در ارائه بودجه نیز موضوعی بود که دولت از آن جهت بسیار به خود می‌بالید، با این حال تاخیر 42 روزه دولت در ارائه بودجه امسال باعث شد تا این خوشنامی تا حدی تحت تاثیر قرار گیرد. با این حال، دولت نیز دلایل خود را برای تاخیر در ارائه بودجه داشت، از زمان مهم‌ترین این دلایل می‌توان به هم زمان شدن بودجه و برنامه ششم توسعه و تلاش دولت برای هماهنگی این دو اشاره کرد، موضوع دیگر نیز مساله توافقات هسته‌ای و اجرای برجام بود که تا حد زیادی اقتصاد را تحت تاثیر خود قرار می‌داد، در نتیجه تعلل دولت را در این زمینه برای روشن شدن نتیجه برجام و همچنین آماده شدن برنامه ششم می‌توان درک کرد. با تمام این تفاسیر زمانی که سرانجام لایحه بودجه و برنامه ششم توسعه به مجلس رفت، از سویی به پایان سال نزدیک هستیم و از سوی دیگر انتخابات مجلس نیز نزدیک است. گرچه این تاخیر قابل مقایسه با تاخیر هشتاد و چند روزه احمدی‌نژاد در ارائه بودجه نیست اما نمی‌توان کتمان کرد که انتخابات مجلس در این شرایط مسایل دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. از جمله اینکه مجلس تا چند هفته تعطیل می‌شود و نمایندگان از 9 اسفند، پس از انتخابات مجلس به شورا بازمی‌گردند و وظایف پیشین خود را از سر می‌گیرند. در این حال تقریبا دولتی وجود ندارد که در ارائه بودجه تاخیر نداشته باشد اما به دلیل انتخابات یا دلایل دیگر و همچنین این موضوع که مجلس فعلی سازگاری چندانی با دولت ندارد، نمایندگان اصرار به ارائه لایحه بودجه به صورت چنددوازدهم و همچنین تمدید برنامه پنجم برای یک سال آینده داشتند ضمن اینکه کلیات احکام برنامه ششم نیز در مجلس رد شد و نمایندگان خواستار ارائه جزییات برنامه از سوی دولت بودند. با این وجود، می‌توان گفت در صورت تایید احکام برنامه ششم نیز به احتمال قوی دولت در تحقق این برنامه باز می‌ماند و رسیدن به آنچه در برنامه پیش‌بینی شده است، با توجه به شرایط فعلی و امکاناتی که دولت در اختیار دارد، چندان ممکن به نظر نمی‌رسد، اما با این وجود دولت موافق تمدید برنامه پنجم و همچنین ارائه بودجه به صورت چنددوازدهم نبود. در همین زمینه محمدباقر نوبخت، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پیش از این گفته بود که دلیلی برای ارائه بودجه به صورت چند دوازدهم وجود ندارد و همچنین تمدید یک ساله برنامه پنجم به معنی یک سال عقب افتادن کشور از نظر اقتصادی است. در نهایت این گفته‌ها از سوی دولت، به قانع شدن نمایندگان منجر نشد و اصرار نمایندگان به اینکه دولت بودجه را چند دوازدهم ارائه کند و برنامه پنجم برای یک سال آینده تمدید شود ادامه پیدا کرد و حتی شدت یافت تا جایی که سر انجام دولت کوتاه آمد و اگرچه هنوز این خبر از سوی مسوولان مربوط به دولت تایید نشده اما به گفته برخی نمایندگان، دولت قبول کرده هم لایحه را به صورت چنددوازدهم ارائه دهد و هم برنامه پنجم تمدید شود. این در حالی است که با توجه به زمان کوتاهی که تا پایان سال باقی مانده و همچنین انتخابات زودهنگام مجلس، زمان دولت برای اینکه لایحه را به صورت چنددوزادهم ارائه دهد اندک است و اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد دولت تنها چند روز فرصت دارد. در کنار این مسایل، برخی ابهامات و پرسش‌هایی نیز به مطرح می‌شود، نظیر اینکه اگر از انتخابات مجلس فاکتور بگیریم، اگر دیر ارائه کردن بودجه در دولت قبلی سبب نمی‌شد تا نمایندگان فرصت بررسی آن را نداشته باشند، پس چرا همین موضوع در این دولت باعث می‌شود نمایندگان از این قدرت خود استفاده کنند و از دولت لایحه را به صورت چنددوازدهم بخواهند و اینکه آیا این مساله صرفا به علت مسایل اقتصادی و محدودیت زمانی نمایندگان است یا مسایل دیگری نظیر اختلافات سیاسی و غیرحرفه‌ای بین نمایندگان و مجلس مطرح می‌شود؟ همچنین سوال دیگری که به وجود می‌آید، این است که حتی اگر دولت نتواند به خواسته‌های خود از برنامه ششم توسعه برسد، آیا تمدید برنامه پنجم، توسعه اقتصاد را عقب می‌اندازد و اگر عقب می‌اندازد، چقدر است و به چه صورت می‌توان آن را جبران کرد. کمااینکه در آخرین نماگر‌های اقتصادی منتشرشده از سوی بانک مرکزی، اشاره‌ای به شاخص رشد اقتصادی نشده بود، با این وجود با توجه به رکودی که در جامعه حاکم است، می‌توان گفت احتمال مثبت بودن رشد اقتصادی بسیار پایین است، لذا اگر هم دولت از تمام امکانات و فرصت‌های خود بیشترین استفاده را بکند و از تصمیماتی که منجر به رانت می‌شود وفقط برای عده اندکی سود دارد، خودداری کند نیز رسیدن به رشد اقتصادی بالا طی مدت کوتاه دور از انتظار و بیشتر به یک رویا شبیه است. درگیری دولت و مجلس در همین زمینه مهدی پازوکی، اقتصاددان و استاد دانشگاه به «جهان‌صنعت» توضیح داد: لایحه بودجه زمان احمدی‌نژاد دیرتر از اینها هم به مجلس می‌رفت و اتفاقی نمی‌افتاد. الان هم که لایحه بودجه دیر ارائه شده، مشکلی نباید پیش بیاید. بعد از انتخابات مجلس نمایندگان از 7 اسفند برمی‌گردند و بودجه را تا آخر اسفند بررسی می‌کنند. وی در ادامه افزود: با این حال مشکلاتی که نمایندگان بر سر بودجه و برنامه ششم با دولت دارند، به نظر نمی‌رسد چندان اقتصادی باشد و بیشتر سیاسی به نظر می‌رسد. برخی تندرو‌ها دنبال این هستند که مشکل‌آفرینی کنند و عدم ثبات اقتصادی به وجود بیاورند وگرنه کلیات تصویب‌شده بودجه مانند سال قبل است و اضافات خاصی ندارد یعنی مثل سال‌های قبل تصویب شده است، به حقوق بازنشستگان، کارکنان دولت و یارانه پرداخته است و رشد را هم بر اساس تورم تنظیم کرده است. با این اوصاف مشکلاتی که به وجود آمده، بیشتر بعد سیاسی به خود می‌گیرد و نوعی سنگ‌اندازی محسوب می‌شود. پازوکی گفت: در مورد برنامه ششم هم یحتمل برنامه به امسال نمی‌رسد و تصویب آن به سال آینده برمی‌گردد. با این حال این اولین باری نیست که این اتفاق می‌افتد و در برنامه‌های قبلی هم شاهد این دست موضوعات بودیم. به عنوان مثال وقتی اولین برنامه توسعه بعد از انقلاب ارائه شد، طبق این برنامه مهلت اجرای آن از سال 68 بود تا سال 72، این در حالی بود که مجلس آن سال برنامه را 11 بهمن‌ماه سال 68 ارائه کرد یعنی 10 ماه بعد از اینکه برنامه تقدیم مجلس شده بود. این اقتصاددان خاطرنشان کرد: با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد برخی نمایندگان می‌خواهند در کار دولت مشکل به وجود بیاورند وگرنه تصویب کلیات بودجه و برنامه ششم موضوعی نیست که چندان وقت‌گیر باشد و این همه حاشیه حول آن لزومی ندارد. برنامه‌ها برای رفع تکلیف دولت هستند افزون بر این، محمدقلی یوسفی، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه نیز در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در پاسخ به اینکه آیا پیروی از خواسته‌های مجلس باعث عقب افتادن اقتصاد نمی‌شود، گفت: هیچ دولتی برنامه خودش را متوقف نمی‌کند ولو اینکه تدوین نشده باشد چراکه این برنامه‌ها همه به نوعی رفع تکلیف هستند و نه شفافیت دارند و نه آنقدر مهم هستند که پایبندی به آنها به شکل عطف شناخته شود. وی در ادامه توضیح داد: بعضا برنامه‌هایی که ارائه می‌شوند، یک حرفی می‌زنند و به یک مسایلی تاکید دارند، وقتی به مجلس می‌رود ماهیت برنامه عوض می‌شود و وقتی پای اجرا به میان می‌آید باز هم به چیز دیگری تبدیل می‌شود و چیز دیگری مشاهده می‌کنیم. یوسفی گفت: در نتیجه گاهی تا سه حالت متفاوت از یک برنامه را می‌بینیم. پس اینکه بگوییم این برنامه‌ها اصولی هستند که همه به آن وفادارند یا سرنوشت یک ملت را تعیین می‌کنند، درست نیست. اتفاقا اگر دولت کمتر مداخله کند بهتر است. این برنامه‌ها بیشتر به مثابه تعیین تکلیفی هستند برای منابع درآمدی دولت که بتواند در چارچوب قانون نفت بفروشد و کسب درآمد کند. وی درباره دیر ارائه شدن بودجه و برنامه ششم توسعه به مجلس گفت: دولت برای دیر ارائه دادن بودجه دلایل زیادی داشت، از جمله برجام و برنامه ششم و اینکه دولت نمی‌خواست به شکل دیگری عمل کند که قیمت نفت را در برنامه رعایت کند و هنوز برجام را نیز داشته باشیم، به همین دلیل در ارائه بودجه تاخیری پیش آمد و اینکه مجلس بخواهد از اختیاراتش استفاده کند و برای ارزیابی بهتر زمان بخواهد نیز قانونی است. یوسفی در پایان توضیح داد: با این اوصاف تصور من بر این نیست که اختلافی بین مجلس و دولت وجود داشته باشد بلکه به نظر می‌رسد مجلس و دولت هم‌راستا هستند و دغدغه‌هایشان یکی است. واقعیت این است که بین جناح‌های مختلف در ایران تفاوت چندانی وجود ندارد حتی اصلاح‌طلبان و اصولگرایان هم در کلیات یکی هستند و تنها در فرعیات با یکدیگر تفاوت دارند.
مهسا حسین- برخلاف دولت قبلی، دولت روحانی حداقل در دو سال ابتدای حضور خود برنامه بودجه را سر موقع و نهایتا با دو تا سه روز تاخیر به مجلس ارائه کرده بود، در کنار مسایلی مانند کاهش تورم و توافقات هسته‌ای، سروقت بودن دولت در ارائه بودجه نیز موضوعی بود که دولت از آن جهت بسیار به خود می‌بالید، با این حال تاخیر 42 روزه دولت در ارائه بودجه امسال باعث شد تا این خوشنامی تا حدی تحت تاثیر قرار گیرد. با این حال، دولت نیز دلایل خود را برای تاخیر در ارائه بودجه داشت، از زمان مهم‌ترین این دلایل می‌توان به هم زمان شدن بودجه و برنامه ششم توسعه و تلاش دولت برای هماهنگی این دو اشاره کرد، موضوع دیگر نیز مساله توافقات هسته‌ای و اجرای برجام بود که تا حد زیادی اقتصاد را تحت تاثیر خود قرار می‌داد، در نتیجه تعلل دولت را در این زمینه برای روشن شدن نتیجه برجام و همچنین آماده شدن برنامه ششم می‌توان درک کرد. با تمام این تفاسیر زمانی که سرانجام لایحه بودجه و برنامه ششم توسعه به مجلس رفت، از سویی به پایان سال نزدیک هستیم و از سوی دیگر انتخابات مجلس نیز نزدیک است. گرچه این تاخیر قابل مقایسه با تاخیر هشتاد و چند روزه احمدی‌نژاد در ارائه بودجه نیست اما نمی‌توان کتمان کرد که انتخابات مجلس در این شرایط مسایل دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. از جمله اینکه مجلس تا چند هفته تعطیل می‌شود و نمایندگان از 9 اسفند، پس از انتخابات مجلس به شورا بازمی‌گردند و وظایف پیشین خود را از سر می‌گیرند. در این حال تقریبا دولتی وجود ندارد که در ارائه بودجه تاخیر نداشته باشد اما به دلیل انتخابات یا دلایل دیگر و همچنین این موضوع که مجلس فعلی سازگاری چندانی با دولت ندارد، نمایندگان اصرار به ارائه لایحه بودجه به صورت چنددوازدهم و همچنین تمدید برنامه پنجم برای یک سال آینده داشتند ضمن اینکه کلیات احکام برنامه ششم نیز در مجلس رد شد و نمایندگان خواستار ارائه جزییات برنامه از سوی دولت بودند. با این وجود، می‌توان گفت در صورت تایید احکام برنامه ششم نیز به احتمال قوی دولت در تحقق این برنامه باز می‌ماند و رسیدن به آنچه در برنامه پیش‌بینی شده است، با توجه به شرایط فعلی و امکاناتی که دولت در اختیار دارد، چندان ممکن به نظر نمی‌رسد، اما با این وجود دولت موافق تمدید برنامه پنجم و همچنین ارائه بودجه به صورت چنددوازدهم نبود. در همین زمینه محمدباقر نوبخت، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پیش از این گفته بود که دلیلی برای ارائه بودجه به صورت چند دوازدهم وجود ندارد و همچنین تمدید یک ساله برنامه پنجم به معنی یک سال عقب افتادن کشور از نظر اقتصادی است. در نهایت این گفته‌ها از سوی دولت، به قانع شدن نمایندگان منجر نشد و اصرار نمایندگان به اینکه دولت بودجه را چند دوازدهم ارائه کند و برنامه پنجم برای یک سال آینده تمدید شود ادامه پیدا کرد و حتی شدت یافت تا جایی که سر انجام دولت کوتاه آمد و اگرچه هنوز این خبر از سوی مسوولان مربوط به دولت تایید نشده اما به گفته برخی نمایندگان، دولت قبول کرده هم لایحه را به صورت چنددوازدهم ارائه دهد و هم برنامه پنجم تمدید شود. این در حالی است که با توجه به زمان کوتاهی که تا پایان سال باقی مانده و همچنین انتخابات زودهنگام مجلس، زمان دولت برای اینکه لایحه را به صورت چنددوزادهم ارائه دهد اندک است و اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد دولت تنها چند روز فرصت دارد. در کنار این مسایل، برخی ابهامات و پرسش‌هایی نیز به مطرح می‌شود، نظیر اینکه اگر از انتخابات مجلس فاکتور بگیریم، اگر دیر ارائه کردن بودجه در دولت قبلی سبب نمی‌شد تا نمایندگان فرصت بررسی آن را نداشته باشند، پس چرا همین موضوع در این دولت باعث می‌شود نمایندگان از این قدرت خود استفاده کنند و از دولت لایحه را به صورت چنددوازدهم بخواهند و اینکه آیا این مساله صرفا به علت مسایل اقتصادی و محدودیت زمانی نمایندگان است یا مسایل دیگری نظیر اختلافات سیاسی و غیرحرفه‌ای بین نمایندگان و مجلس مطرح می‌شود؟ همچنین سوال دیگری که به وجود می‌آید، این است که حتی اگر دولت نتواند به خواسته‌های خود از برنامه ششم توسعه برسد، آیا تمدید برنامه پنجم، توسعه اقتصاد را عقب می‌اندازد و اگر عقب می‌اندازد، چقدر است و به چه صورت می‌توان آن را جبران کرد. کمااینکه در آخرین نماگر‌های اقتصادی منتشرشده از سوی بانک مرکزی، اشاره‌ای به شاخص رشد اقتصادی نشده بود، با این وجود با توجه به رکودی که در جامعه حاکم است، می‌توان گفت احتمال مثبت بودن رشد اقتصادی بسیار پایین است، لذا اگر هم دولت از تمام امکانات و فرصت‌های خود بیشترین استفاده را بکند و از تصمیماتی که منجر به رانت می‌شود وفقط برای عده اندکی سود دارد، خودداری کند نیز رسیدن به رشد اقتصادی بالا طی مدت کوتاه دور از انتظار و بیشتر به یک رویا شبیه است. درگیری دولت و مجلس در همین زمینه مهدی پازوکی، اقتصاددان و استاد دانشگاه به «جهان‌صنعت» توضیح داد: لایحه بودجه زمان احمدی‌نژاد دیرتر از اینها هم به مجلس می‌رفت و اتفاقی نمی‌افتاد. الان هم که لایحه بودجه دیر ارائه شده، مشکلی نباید پیش بیاید. بعد از انتخابات مجلس نمایندگان از 7 اسفند برمی‌گردند و بودجه را تا آخر اسفند بررسی می‌کنند. وی در ادامه افزود: با این حال مشکلاتی که نمایندگان بر سر بودجه و برنامه ششم با دولت دارند، به نظر نمی‌رسد چندان اقتصادی باشد و بیشتر سیاسی به نظر می‌رسد. برخی تندرو‌ها دنبال این هستند که مشکل‌آفرینی کنند و عدم ثبات اقتصادی به وجود بیاورند وگرنه کلیات تصویب‌شده بودجه مانند سال قبل است و اضافات خاصی ندارد یعنی مثل سال‌های قبل تصویب شده است، به حقوق بازنشستگان، کارکنان دولت و یارانه پرداخته است و رشد را هم بر اساس تورم تنظیم کرده است. با این اوصاف مشکلاتی که به وجود آمده، بیشتر بعد سیاسی به خود می‌گیرد و نوعی سنگ‌اندازی محسوب می‌شود. پازوکی گفت: در مورد برنامه ششم هم یحتمل برنامه به امسال نمی‌رسد و تصویب آن به سال آینده برمی‌گردد. با این حال این اولین باری نیست که این اتفاق می‌افتد و در برنامه‌های قبلی هم شاهد این دست موضوعات بودیم. به عنوان مثال وقتی اولین برنامه توسعه بعد از انقلاب ارائه شد، طبق این برنامه مهلت اجرای آن از سال 68 بود تا سال 72، این در حالی بود که مجلس آن سال برنامه را 11 بهمن‌ماه سال 68 ارائه کرد یعنی 10 ماه بعد از اینکه برنامه تقدیم مجلس شده بود. این اقتصاددان خاطرنشان کرد: با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد برخی نمایندگان می‌خواهند در کار دولت مشکل به وجود بیاورند وگرنه تصویب کلیات بودجه و برنامه ششم موضوعی نیست که چندان وقت‌گیر باشد و این همه حاشیه حول آن لزومی ندارد. برنامه‌ها برای رفع تکلیف دولت هستند افزون بر این، محمدقلی یوسفی، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه نیز در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در پاسخ به اینکه آیا پیروی از خواسته‌های مجلس باعث عقب افتادن اقتصاد نمی‌شود، گفت: هیچ دولتی برنامه خودش را متوقف نمی‌کند ولو اینکه تدوین نشده باشد چراکه این برنامه‌ها همه به نوعی رفع تکلیف هستند و نه شفافیت دارند و نه آنقدر مهم هستند که پایبندی به آنها به شکل عطف شناخته شود. وی در ادامه توضیح داد: بعضا برنامه‌هایی که ارائه می‌شوند، یک حرفی می‌زنند و به یک مسایلی تاکید دارند، وقتی به مجلس می‌رود ماهیت برنامه عوض می‌شود و وقتی پای اجرا به میان می‌آید باز هم به چیز دیگری تبدیل می‌شود و چیز دیگری مشاهده می‌کنیم. یوسفی گفت: در نتیجه گاهی تا سه حالت متفاوت از یک برنامه را می‌بینیم. پس اینکه بگوییم این برنامه‌ها اصولی هستند که همه به آن وفادارند یا سرنوشت یک ملت را تعیین می‌کنند، درست نیست. اتفاقا اگر دولت کمتر مداخله کند بهتر است. این برنامه‌ها بیشتر به مثابه تعیین تکلیفی هستند برای منابع درآمدی دولت که بتواند در چارچوب قانون نفت بفروشد و کسب درآمد کند. وی درباره دیر ارائه شدن بودجه و برنامه ششم توسعه به مجلس گفت: دولت برای دیر ارائه دادن بودجه دلایل زیادی داشت، از جمله برجام و برنامه ششم و اینکه دولت نمی‌خواست به شکل دیگری عمل کند که قیمت نفت را در برنامه رعایت کند و هنوز برجام را نیز داشته باشیم، به همین دلیل در ارائه بودجه تاخیری پیش آمد و اینکه مجلس بخواهد از اختیاراتش استفاده کند و برای ارزیابی بهتر زمان بخواهد نیز قانونی است. یوسفی در پایان توضیح داد: با این اوصاف تصور من بر این نیست که اختلافی بین مجلس و دولت وجود داشته باشد بلکه به نظر می‌رسد مجلس و دولت هم‌راستا هستند و دغدغه‌هایشان یکی است. واقعیت این است که بین جناح‌های مختلف در ایران تفاوت چندانی وجود ندارد حتی اصلاح‌طلبان و اصولگرایان هم در کلیات یکی هستند و تنها در فرعیات با یکدیگر تفاوت دارند.