تصمیم معاونت اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر اعطای تسهیلات به معتادان بهبودیافته
تصمیم معاونت اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر اعطای تسهیلات به معتادان بهبودیافته
بیش از دلسوزی نظارت شود شیدا ملکی- اعتیاد یک بیماری است. این جمله را سالیان سال است که کارشناسان و فعالان حوزه اعتیاد مطرح می‌کنند. اگر به اعتیاد به عنوان یک بیماری نگاه کنیم، بی‌شک رفتاری متفاوت با افراد معتاد جامعه خواهیم داشت. هیچ معتادی شاید در روزهای اول اعتیادش نمی‌دانسته چه آینده‌ای خواهد داشت. افراد معتاد دو راه پیش روی خود دارند؛ ترک کردن مواد مخدر تا جامعه ترک‌شان نکند، راهی دیگر اما ادامه مصرف مواد مخدر و طردشدگی اجتماعی است. این بار اما معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار است از بهبودیافتگان اعتیاد حمایت کند. به گزارش «جهان صنعت»، این طرح حمایتی در جهت ایجاد تغ ییراتی برای اعطای وام به بهبودیافتگان اعتیاد مطرح شده است. نباید فراموش کرد اعتیاد در شکل عام و عمومی آن اولین قدم‌های نزدیک شدن به فقر و طردشدگی اجتماعی است. وقتی فرد معتاد از طرف خانواده طرد می‌شود و به دنبال آن شغل و اعتبار اجتماعی‌اش را از دست می‌دهد، هر روز از نقطه مرکزی جامعه فاصله می‌گیرد و در نهایت حتی از جامعه حذف می‌شود. این حذف شدن از جامعه نه‌تنها به بهبود بیماری اعتیاد کمک نمی‌کند بلکه فرد معتاد را نسبت به جامعه بی‌اعتماد و کم‌توجه هم می‌کند. نتیجه آن هم متاسفانه مشاهده معتادان متجاهر و گاهی کارتن‌خواب‌های معتاد در سطح شهر است. این در حالی است که مصرف‌کنندگان مواد مخدر در شرایطی که وضعیت مالی خوبی داشته باشند حتی به مرحله معتاد متجاهر نمی‌رسند که دیگران از اعتیاد آنها با خبر شوند. این نوع از مصرف مخدر را دکترعلی شفیعی چندی پیش در تعریف اعتیاد سناتوری مطرح کرده بود. افراد متمولی که حتی از ظاهر آنها نمی‌توان درباره اعتیادشان باخبر شد در تعاریف اعتیاد به مصرف‌کنندگان «تریاک سناتوری» معروف هستند. پیشنهاد لغو مقررات اعطای وام به بهبودیافتگان اعتیاد به گفته احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت کار به‌زودی پیشنهاداتی را برای لغو مقررات اعطای وام به بهبودیافتگان اعتیاد به شورای‌عالی پولی و اعتبار ارائه می‌کند. همچنین برخی مقررات بانک‌ها و سازمان‌های مالیاتی جهت ارائه وام به بهبودیافتگان اعتیاد نیاز به اصلاح دارد. احمد میدری با اشاره به لزوم ارائه وام و تسهیلات برای بهبودیافتگان اعتیاد جهت جلوگیری از ورود مجدد این افراد به چرخه اعتیاد می‌گوید: بانک‌ها و سازمان‌های مالیاتی برای ارائه یک وام 15 میلیون تومانی به معتاد بهبودیافته موانعی را پیش پا می‌گذارند که برای رفع آن باید بسیاری از قوانین آنها اصلاح شود. وی تصریح کرد: بسیاری از اوقات این افراد برای دریافت وام باید مجوز صنفی از مجموعه‌ای که فعالیت می‌کنند، ارائه دهند و پرونده مالیاتی تشکیل دهند که این موضوع شرایط ارائه تسهیلات به آنها را مشکل می‌کند. پیشگیری از اعتیاد، حمایت از سالمندان، معلولان و زنان بی‌سرپرست در قالب تشکل‌های مردمی به خوبی قابل انجام بوده و مسوولان نیز در حوزه‌های مختلف باید نسبت به این موضوع اهتمام داشته باشند. از سویی دیگر میدری با بیان اینکه تنها وزارت کار مسوول ایجاد اشتغال نیست، ادامه داد: مطالعات و آمارهای موجود نشان می‌دهد سوءمصرف مواد مخدر در افراد شاغل هم به میزان قابل توجهی وجود دارد. به همین منظور آسیب‌شناسی و رفع ریشه‌های اعتیاد وظیفه سازمان‌ها و متولیان امر است. وی پیوند اجتماعی خانواده‌ها را در پیشگیری از اعتیاد موثر می‌داند و تاکید می‌کند خویشاوندان و افراد محله باید با ایجاد روابط انسانی و عاطفی در حمایت اجتماعی از بهبودیافتگان اعتیاد نقش موثری داشته باشند چراکه حمایت اجتماعی احتمال درگیر شدن با اعتیاد را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. اعتیاد هم مثل سرماخوردگی قابل بازگشت است حسام‌الدین معصومیان، آسیب‌شناس و متخصص اعتیاد درباره این طرح حمایتی به «جهان صنعت» می‌گوید: افراد معتاد هم مثل افراد عادی حق دارند از تسهیلاتی که برای همه شهروندان وجود دارد، استفاده کنند. دریافت وام از بانک‌ها هم یکی از همین تسهیلات است. این موضوع موجب خرسندی و دلگرمی است که معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت کار تصمیم دارد در شرایط اعطای وام به افراد بهبود یافته تغییراتی ایجاد کند. اما موضوع اعتیاد پدیده ساده و خالی از پیچیدگی نیست. مسوولان باید با پدیده اعتیاد کاملا آشنایی داشته باشند. خوب است بدانیم بهبود یافتگی در بیماری اعتیاد به معنی از بین رفتن بیماری برای همیشه نیست. بیماری اعتیاد هم شبیه به سرماخوردگی است. وقتی فرد دوباره در شرایط قبلی قرار گیرد و عوامل تشدیدکننده آن دوباره فرد را پوشش دهد ممکن است اعتیاد فرد بازگردد. همان طور که سرماخوردگی هم ممکن است همیشه فرد را درگیر بیماری کند، اعتیاد هم می‌تواند همیشه فرد را با مشکل مواجه نماید. به اعتقاد معصومیان، همین موضوع بازگشت بیماری اعتیاد در افراد می‌تواند طرح‌های حمایتی از افراد معتاد بهبود یافته را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین باید تدابیری اندیشید که افراد معتاد همیشه تحت حمایت و نظارت سازمان‌های حمایتی قرار گیرند چون این افراد به شدت شکننده هستند و فاصله گرفتن آنها از جامعه می‌تواند هر لحظه به مواد مخدر بیشتر نزدیک‌شان کند. اگر فرد بهبود یافته به دلیل عدم حمایت‌های درست اجتماعی دوباره بیماری اعتیادش بازگردد، بعید نیست که وام را نه تنها برای بهبود زندگی‌اش رونق بخشیدن به زندگی خرج نکند بلکه از پولی که به دست آورده برای تهیه مواد مخدرش استفاده کند. تحلیل معصومیان درباره روند بازگشت افراد معتاد به مصرف مواد مخدر در شرایطی است که میدری، هیچ تعریف و تمهید مشخصی درباره رصد کردن افراد بهبود یافته مطرح نکرده است. آیا همین که به فرد بهبود یافته وام اعطا شود، زندگی او نجات پیدا خواهد کرد؟ چه نهادی متولی بهبود شرایط زندگی افراد معتاد بهبود یافته است؟ از سویی دیگر شرایط بهبود یافتگی فرد معتاد چیست؟ چه نشانه‌ها و علایمی به معنی بهبود یافتگی فرد معتاد است؟ وامی که شمشیر دولبه است معصومیان همچنین بر اهمیت نظارت بر مواد مخدر، مصرف‌کنندگان مواد مخدر و فروشندگان اشاره می‌کند و می‌گوید: مساله نظارت خیلی بیشتر از دلسوزی بدون دانش برای افراد معتاد اهمیت دارد. مساله نظارت خیلی بیشتر از آنچه تصور کنیم، اهمیت دارد. نمونه عینی آن هم در کشورهای اروپایی هلند است. مصرف مواد مخدر در اماکنی تعریف شده دراین کشور آزاد است اما هیچ کس اجازه مصرف مواد مخدر خارج از اماکن تعریف شده را ندارد و در صورت مشاهده، مقام‌های نظارتی به شدت با این امر برخورد خواهند کرد. وی تاکید می‌کند، هلند با وجود باز بودن فضای مصرف انواع مواد مخدر، در نزدیکی مدارس و مراکزی که کودکان و نوجوانان حضور دارند به هیچ عنوان وجود مواد مخدر را مشاهده نمی‌کنیم. این به معنی پیگیری و نظارت مداوم مقام‌های نظارتی در این کشور است. البته هلند فقط یک مثال کوچک درمورد جریان مواد مخدر است. به اعتقاد معصومیان، اعطای وام می‌تواند شبیه به یک شمشیر دو لبه عمل کند و مسوولان درباره شرایط و پیگیری‌های آن باید بسیار ریزبینانه و با دانش کامل انجام شود. افکار عمومی نابالغ در مبارزه اجتماعی با مواد مخدر طهماسب، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس مواد مخدر می‌گوید: یکی از ملزومات اصلی نهضت پیشگیری از اعتیاد، حساس کردن افکار عمومی نسبت به پدیده شوم مواد مخدر و آسیب‌های فراوان آن است، ایجاد یک حرکت عمومی در برابر مصرف مواد مخدر صنعتی و شیمیایی و بهره‌گیری از توانایی‌های مردمی در این زمینه، قبل از هر چیز نیازمند ایجاد افکار عمومی قوی، حول آن است که از این طریق، یک مساله اجتماعی به مساله شخصی افراد تبدیل شود و به مشارکت در مداخله اجتماعی بینجامد. در حال حاضر حساسیت‌های زیادی در جامعه، به ویژه در طبقه متوسط شهری، نسبت به پدیده مصرف مواد مخدر وجود دارد اما این حساسیت‌ها به توسعه مشارکت عمومی نمی‌انجامد. برنامه‌های پیشگیری از مصرف مواد مخدر و روانگردان‌ها از اولویت‌های اساسی بوده و بر همین اساس باید با فعالیت‌های دستگاه‌های فرهنگی کشور و با تعیین استراتژی محوری این پیشگیری ساماندهی شود. همچنین طهماسب معتقد است، برای مصون‌سازی 70 میلیون نفر در کشور، فعالیت‌های پیشگیرانه در ابعاد آموزش، اطلاع‌رسانی، آگاه‌سازی، توسعه و تقویت فعالیت‌های جایگزین محیط‌های آموزشی ضروری است. همچنین خانواده و انسجام خانوادگی مهم‌ترین عامل در نگرش منفی به مصرف مواد مخدر است. از سویی دیگر باورهای مذهبی مهم‌ترین متغیری است که نگرش به مصرف مواد مخدر صنعتی و شیمیایی و روانگردان‌ها را منفی می‌کند. وی با اشاره اینکه جوانان نگرشی مداراجویانه‌تری نسبت به مصرف مواد مخدر و داروهای روانگردان‌ها دارند، تاکید می‌کند: مصرف مواد مخدر از نظر مردم امری اجتماعی است و نه روانشناختی زیرا مصرف مواد مخدر در فضاهای اجتماعی و پاتوق‌ها شکل می‌گیرد. مصرف مواد مخدر ممکن است جزیی از سبک زندگی بخشی از جامعه باشد، برای جلوگیری از این نگرش باید خانواده‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز علمی، اصحاب قلم و مطبوعات به آموزش‌های تخصصی در حوزه پیشگیری اولیه از اعتیاد روی آورند تا از این طریق شاهد یک حرکت هدفمند و مستمر باشیم. نگاهی واقع‌بینانه به اعتیاد در شرایطی که نهادها و سازمان‌های دولتی تصمیم گرفته‌اند بسیار جدی‌تر به آسیب‌دیدگان مشکلات اعتیاد یاری برسانند، خوب است نگاهی واقع‌بینانه به این آسیب داشته باشیم. مشکلات خانواده‌هایی که با آسیب اعتیاد درگیر شده‌اند نمی‌توانند فقط با دریافت یک وام حسن‌ختامی بر آسیب‌هایشان داشته باشند. از سویی دیگر هنوز برنامه‌های معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت کار به طور روشن مشخص نیست. آیا این بحث فقط یک طرح است؟ افراد بهبودیافته تا چه زمانی می‌توانند به این وام دست پیدا کنند؟ کمی فراتر از وامی که قرار است به افراد بهبودیافته اعطا شود، چه زمانی نگاه جامعه به افراد بهبودیافته تغییر پیدا می‌کند؟
بیش از دلسوزی نظارت شود شیدا ملکی- اعتیاد یک بیماری است. این جمله را سالیان سال است که کارشناسان و فعالان حوزه اعتیاد مطرح می‌کنند. اگر به اعتیاد به عنوان یک بیماری نگاه کنیم، بی‌شک رفتاری متفاوت با افراد معتاد جامعه خواهیم داشت. هیچ معتادی شاید در روزهای اول اعتیادش نمی‌دانسته چه آینده‌ای خواهد داشت. افراد معتاد دو راه پیش روی خود دارند؛ ترک کردن مواد مخدر تا جامعه ترک‌شان نکند، راهی دیگر اما ادامه مصرف مواد مخدر و طردشدگی اجتماعی است. این بار اما معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار است از بهبودیافتگان اعتیاد حمایت کند. به گزارش «جهان صنعت»، این طرح حمایتی در جهت ایجاد تغ ییراتی برای اعطای وام به بهبودیافتگان اعتیاد مطرح شده است. نباید فراموش کرد اعتیاد در شکل عام و عمومی آن اولین قدم‌های نزدیک شدن به فقر و طردشدگی اجتماعی است. وقتی فرد معتاد از طرف خانواده طرد می‌شود و به دنبال آن شغل و اعتبار اجتماعی‌اش را از دست می‌دهد، هر روز از نقطه مرکزی جامعه فاصله می‌گیرد و در نهایت حتی از جامعه حذف می‌شود. این حذف شدن از جامعه نه‌تنها به بهبود بیماری اعتیاد کمک نمی‌کند بلکه فرد معتاد را نسبت به جامعه بی‌اعتماد و کم‌توجه هم می‌کند. نتیجه آن هم متاسفانه مشاهده معتادان متجاهر و گاهی کارتن‌خواب‌های معتاد در سطح شهر است. این در حالی است که مصرف‌کنندگان مواد مخدر در شرایطی که وضعیت مالی خوبی داشته باشند حتی به مرحله معتاد متجاهر نمی‌رسند که دیگران از اعتیاد آنها با خبر شوند. این نوع از مصرف مخدر را دکترعلی شفیعی چندی پیش در تعریف اعتیاد سناتوری مطرح کرده بود. افراد متمولی که حتی از ظاهر آنها نمی‌توان درباره اعتیادشان باخبر شد در تعاریف اعتیاد به مصرف‌کنندگان «تریاک سناتوری» معروف هستند. پیشنهاد لغو مقررات اعطای وام به بهبودیافتگان اعتیاد به گفته احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت کار به‌زودی پیشنهاداتی را برای لغو مقررات اعطای وام به بهبودیافتگان اعتیاد به شورای‌عالی پولی و اعتبار ارائه می‌کند. همچنین برخی مقررات بانک‌ها و سازمان‌های مالیاتی جهت ارائه وام به بهبودیافتگان اعتیاد نیاز به اصلاح دارد. احمد میدری با اشاره به لزوم ارائه وام و تسهیلات برای بهبودیافتگان اعتیاد جهت جلوگیری از ورود مجدد این افراد به چرخه اعتیاد می‌گوید: بانک‌ها و سازمان‌های مالیاتی برای ارائه یک وام 15 میلیون تومانی به معتاد بهبودیافته موانعی را پیش پا می‌گذارند که برای رفع آن باید بسیاری از قوانین آنها اصلاح شود. وی تصریح کرد: بسیاری از اوقات این افراد برای دریافت وام باید مجوز صنفی از مجموعه‌ای که فعالیت می‌کنند، ارائه دهند و پرونده مالیاتی تشکیل دهند که این موضوع شرایط ارائه تسهیلات به آنها را مشکل می‌کند. پیشگیری از اعتیاد، حمایت از سالمندان، معلولان و زنان بی‌سرپرست در قالب تشکل‌های مردمی به خوبی قابل انجام بوده و مسوولان نیز در حوزه‌های مختلف باید نسبت به این موضوع اهتمام داشته باشند. از سویی دیگر میدری با بیان اینکه تنها وزارت کار مسوول ایجاد اشتغال نیست، ادامه داد: مطالعات و آمارهای موجود نشان می‌دهد سوءمصرف مواد مخدر در افراد شاغل هم به میزان قابل توجهی وجود دارد. به همین منظور آسیب‌شناسی و رفع ریشه‌های اعتیاد وظیفه سازمان‌ها و متولیان امر است. وی پیوند اجتماعی خانواده‌ها را در پیشگیری از اعتیاد موثر می‌داند و تاکید می‌کند خویشاوندان و افراد محله باید با ایجاد روابط انسانی و عاطفی در حمایت اجتماعی از بهبودیافتگان اعتیاد نقش موثری داشته باشند چراکه حمایت اجتماعی احتمال درگیر شدن با اعتیاد را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. اعتیاد هم مثل سرماخوردگی قابل بازگشت است حسام‌الدین معصومیان، آسیب‌شناس و متخصص اعتیاد درباره این طرح حمایتی به «جهان صنعت» می‌گوید: افراد معتاد هم مثل افراد عادی حق دارند از تسهیلاتی که برای همه شهروندان وجود دارد، استفاده کنند. دریافت وام از بانک‌ها هم یکی از همین تسهیلات است. این موضوع موجب خرسندی و دلگرمی است که معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت کار تصمیم دارد در شرایط اعطای وام به افراد بهبود یافته تغییراتی ایجاد کند. اما موضوع اعتیاد پدیده ساده و خالی از پیچیدگی نیست. مسوولان باید با پدیده اعتیاد کاملا آشنایی داشته باشند. خوب است بدانیم بهبود یافتگی در بیماری اعتیاد به معنی از بین رفتن بیماری برای همیشه نیست. بیماری اعتیاد هم شبیه به سرماخوردگی است. وقتی فرد دوباره در شرایط قبلی قرار گیرد و عوامل تشدیدکننده آن دوباره فرد را پوشش دهد ممکن است اعتیاد فرد بازگردد. همان طور که سرماخوردگی هم ممکن است همیشه فرد را درگیر بیماری کند، اعتیاد هم می‌تواند همیشه فرد را با مشکل مواجه نماید. به اعتقاد معصومیان، همین موضوع بازگشت بیماری اعتیاد در افراد می‌تواند طرح‌های حمایتی از افراد معتاد بهبود یافته را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین باید تدابیری اندیشید که افراد معتاد همیشه تحت حمایت و نظارت سازمان‌های حمایتی قرار گیرند چون این افراد به شدت شکننده هستند و فاصله گرفتن آنها از جامعه می‌تواند هر لحظه به مواد مخدر بیشتر نزدیک‌شان کند. اگر فرد بهبود یافته به دلیل عدم حمایت‌های درست اجتماعی دوباره بیماری اعتیادش بازگردد، بعید نیست که وام را نه تنها برای بهبود زندگی‌اش رونق بخشیدن به زندگی خرج نکند بلکه از پولی که به دست آورده برای تهیه مواد مخدرش استفاده کند. تحلیل معصومیان درباره روند بازگشت افراد معتاد به مصرف مواد مخدر در شرایطی است که میدری، هیچ تعریف و تمهید مشخصی درباره رصد کردن افراد بهبود یافته مطرح نکرده است. آیا همین که به فرد بهبود یافته وام اعطا شود، زندگی او نجات پیدا خواهد کرد؟ چه نهادی متولی بهبود شرایط زندگی افراد معتاد بهبود یافته است؟ از سویی دیگر شرایط بهبود یافتگی فرد معتاد چیست؟ چه نشانه‌ها و علایمی به معنی بهبود یافتگی فرد معتاد است؟ وامی که شمشیر دولبه است معصومیان همچنین بر اهمیت نظارت بر مواد مخدر، مصرف‌کنندگان مواد مخدر و فروشندگان اشاره می‌کند و می‌گوید: مساله نظارت خیلی بیشتر از دلسوزی بدون دانش برای افراد معتاد اهمیت دارد. مساله نظارت خیلی بیشتر از آنچه تصور کنیم، اهمیت دارد. نمونه عینی آن هم در کشورهای اروپایی هلند است. مصرف مواد مخدر در اماکنی تعریف شده دراین کشور آزاد است اما هیچ کس اجازه مصرف مواد مخدر خارج از اماکن تعریف شده را ندارد و در صورت مشاهده، مقام‌های نظارتی به شدت با این امر برخورد خواهند کرد. وی تاکید می‌کند، هلند با وجود باز بودن فضای مصرف انواع مواد مخدر، در نزدیکی مدارس و مراکزی که کودکان و نوجوانان حضور دارند به هیچ عنوان وجود مواد مخدر را مشاهده نمی‌کنیم. این به معنی پیگیری و نظارت مداوم مقام‌های نظارتی در این کشور است. البته هلند فقط یک مثال کوچک درمورد جریان مواد مخدر است. به اعتقاد معصومیان، اعطای وام می‌تواند شبیه به یک شمشیر دو لبه عمل کند و مسوولان درباره شرایط و پیگیری‌های آن باید بسیار ریزبینانه و با دانش کامل انجام شود. افکار عمومی نابالغ در مبارزه اجتماعی با مواد مخدر طهماسب، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس مواد مخدر می‌گوید: یکی از ملزومات اصلی نهضت پیشگیری از اعتیاد، حساس کردن افکار عمومی نسبت به پدیده شوم مواد مخدر و آسیب‌های فراوان آن است، ایجاد یک حرکت عمومی در برابر مصرف مواد مخدر صنعتی و شیمیایی و بهره‌گیری از توانایی‌های مردمی در این زمینه، قبل از هر چیز نیازمند ایجاد افکار عمومی قوی، حول آن است که از این طریق، یک مساله اجتماعی به مساله شخصی افراد تبدیل شود و به مشارکت در مداخله اجتماعی بینجامد. در حال حاضر حساسیت‌های زیادی در جامعه، به ویژه در طبقه متوسط شهری، نسبت به پدیده مصرف مواد مخدر وجود دارد اما این حساسیت‌ها به توسعه مشارکت عمومی نمی‌انجامد. برنامه‌های پیشگیری از مصرف مواد مخدر و روانگردان‌ها از اولویت‌های اساسی بوده و بر همین اساس باید با فعالیت‌های دستگاه‌های فرهنگی کشور و با تعیین استراتژی محوری این پیشگیری ساماندهی شود. همچنین طهماسب معتقد است، برای مصون‌سازی 70 میلیون نفر در کشور، فعالیت‌های پیشگیرانه در ابعاد آموزش، اطلاع‌رسانی، آگاه‌سازی، توسعه و تقویت فعالیت‌های جایگزین محیط‌های آموزشی ضروری است. همچنین خانواده و انسجام خانوادگی مهم‌ترین عامل در نگرش منفی به مصرف مواد مخدر است. از سویی دیگر باورهای مذهبی مهم‌ترین متغیری است که نگرش به مصرف مواد مخدر صنعتی و شیمیایی و روانگردان‌ها را منفی می‌کند. وی با اشاره اینکه جوانان نگرشی مداراجویانه‌تری نسبت به مصرف مواد مخدر و داروهای روانگردان‌ها دارند، تاکید می‌کند: مصرف مواد مخدر از نظر مردم امری اجتماعی است و نه روانشناختی زیرا مصرف مواد مخدر در فضاهای اجتماعی و پاتوق‌ها شکل می‌گیرد. مصرف مواد مخدر ممکن است جزیی از سبک زندگی بخشی از جامعه باشد، برای جلوگیری از این نگرش باید خانواده‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز علمی، اصحاب قلم و مطبوعات به آموزش‌های تخصصی در حوزه پیشگیری اولیه از اعتیاد روی آورند تا از این طریق شاهد یک حرکت هدفمند و مستمر باشیم. نگاهی واقع‌بینانه به اعتیاد در شرایطی که نهادها و سازمان‌های دولتی تصمیم گرفته‌اند بسیار جدی‌تر به آسیب‌دیدگان مشکلات اعتیاد یاری برسانند، خوب است نگاهی واقع‌بینانه به این آسیب داشته باشیم. مشکلات خانواده‌هایی که با آسیب اعتیاد درگیر شده‌اند نمی‌توانند فقط با دریافت یک وام حسن‌ختامی بر آسیب‌هایشان داشته باشند. از سویی دیگر هنوز برنامه‌های معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت کار به طور روشن مشخص نیست. آیا این بحث فقط یک طرح است؟ افراد بهبودیافته تا چه زمانی می‌توانند به این وام دست پیدا کنند؟ کمی فراتر از وامی که قرار است به افراد بهبودیافته اعطا شود، چه زمانی نگاه جامعه به افراد بهبودیافته تغییر پیدا می‌کند؟