استفاده از فضای مجازی ملت زودتر از دولت

ضیاء مصباح*- ماده «37» قانون مدیریت خدمات می‌گوید: به منظور بهبود کیفیت و کمیت امور و حذف مراجعه حضوری مردم، دولت باید اقدامات لازم را به‌عمل آورد تا ارائه خدمات به‌صورت الکترونیکی انجام شود و زمان آن را پایان 1389 که بعدا تمدید شد تعیین کرده. در این رابطه همچون بسیاری امور مردم از حکومت پیشی ‌گرفتند. به این شرح: بین سال‌های 87 تا 94 میزان استفاده ایرانی‌ها از اینترنت به شکل بسیار چشمگیری افزایش یافت و شاهد آن هستیم که ضریب نفوذ اینترنت از ۲۶ به۵۳ درصد رسیده است.ضمنا همه اپراتور‌های مشهور تلفن‌همراه، بسته‌های مختلف اینترنتی ارائه می‌دهند و اکثر شهروندان با موبایل به اینترنت دسترسی دارند. چند روز مانده به انتخابات اخیر شاهد تاثیرگذاری رسانه‌های جدید خصوصا شبکه‌های اجتماعی موبایلی و به‌طور مشخص تلگرام بودیم.در انتخابات هفتم اسفند اکثر شهروندان اخبار و اطلاعات و حتی تبلیغات انتخاباتی را از موبایل و شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص تلگرام دریافت و پیگیری می‌کردند. شاید بیراه نباشد اگر بگوییم هر گوشی هوشمند، یک ستاد تبلیغاتی شده است.براساس آمار افزایش شمار کاربران شبکه‌های اجتماعی موبایلی در ایران شکلی انفجاری داشته به طوری که تلگرام هم‌اکنون حتی از ارسال پیامک هم پرکاربردتر شده است.این امر از یک طرف به دلیل دسترسی راحت و کاربری آسان با این برنامه است و از طرف دیگر نشات‌گرفته از فیلترینگ توییتر و فیس‌بوک. در حقیقت در بسیاری از کشورهای دیگر معمولا در انتخابات، توییتر حرف اول را می‌زند اما در ایران تلگرام این جایگاه را پیدا کرده است.این امر موجب بروز پدیده‌های مثبت و منفی شده به این دلیل که هموطنان زیرک و کنجکاو دسترسی آزاد و راحت‌تری به رسانه‌های ‌اجتماعی همچون اینستاگرام و تلگرام دارند و در مواردی از این موهبت استفاده‌های نابجا می‌شود که نیازی به آوردن مثال نیست. در هفته‌های منتهی به انتخابات بسیاری از کاندیداها و جریانات سیاسی برای فعالیت‌های تبلیغاتی از این دو رسانه بیش از همه چیز بهره بردند. با توجه به اینکه این روز‌ها سرعت اینترنت افزایش یافته و همزمان حوصله مخاطب نیز در این رابطه پایین آمده، تکیه بر رسانه‌های اجتماعی عکس‌محور به جای متن‌محور بسیار گسترش یافته است. با توجه به اینکه در عرصه تبلیغات هم‌اکنون اینستاگرام حرف اول را می‌زند، در انتخابات بسیار جالب هفته گذشته نیز بسیاری از کاندیداها پوستر‌ها و عکس‌های تبلیغاتی خود را در تلگرام و اینستاگرام به اشتراک گذاشتند. این موضوع از نظر محیط‌زیستی و تمیزی شهر امری مثبت به‌شمار می‌رود و از تبلیغات مجازی صدها برابر ارزشمندتر و بهتر است تا اینکه صد‌ها تن کاغذ نابود و چهره شهر هم برای چند روز کثیف و زشت شود. می‌توان به جرات گفت که تلگرام تبدیل به یک پدیده بسیار تاثیرگذار در انتخابات ایران شد و نقشی بسزا نیز در انتخابات هفتم اسفند ایفا کرد به صورتی که هرکس با یک تلگرام به مثابه یک ستاد عمل کرد.براساس آمار‌های غیررسمی، تلگرام در ایران تبدیل به اصلی‌ترین ابزار رسانه‌ای در گوشی‌های همراه و کامپیوتر‌های خانگی شده است.جالب اینجاست که تلگرام در سطح جهان بیشترین کاربر را در ایران دارد البته دلیل این امر را می‌توان در فیلترینگ سایر شبکه‌های اجتماعی یافت. با این حال فضای ساده تلگرام به نسبت ابزارهایی همچون لاین، اسکایپ و واتس‌آپ از نقاط قوت این نرم‌افزار بوده و از دلایل استقبال مردم ایران از این ابزار به‌شمار می‌رود. لازم است اشاره کنیم کاربری تلگرام در ایران به صورت عجیبی متفاوت از کارکرد اصلی این ابزار است به‌عبارت دیگر تلگرام شبکه اجتماعی نیست بلکه یک پیام‌رسان است. به معنای ساده‌تر تلگرام محلی برای چت و ارسال پیام به دوست و آشناست نه محلی برای تولید محتوا و عرضه آن در شکل وسیع اما به دلایل ذکر شده اکنون تلگرام جایگاهی پیدا کرده که با کاربرد اصلی‌اش فاصله دارد و باید از آن درست استفاده شود. تلگرام ذاتا به عنوان پیام‌رسان‌، بیشتر کاربرد خصوصی و چت دو نفره دارد. تلگرام اصلا برای همین موضوع طراحی شده‌ اما در ایران کارکرد دوگانه‌ای در ماجرای اخیر آن هم به ابتکار جوانان هوشیار ما که از هر فرصتی به بهترین شکل استفاده می‌کنند، داشت هرچند برخی افراد آن را تبدیل به محلی برای تولید شایعات کردند. در واقع تلگرام به دلیل ماهیت و کاربرد فنی‌اش محل خوبی برای تولید محتوا و همچنین انتشار گسترده اخبار موثق نیست. یک دلیل آن، این است که اکنون کانال‌های تلگرامی عملا یکسویه عمل می‌کنند و فرصتی برای نظردهی به مخاطب نمی‌دهند. شهروند و کاربر نمی‌تواند با نگارش کامنت صحت و درستی یک محتوا را مورد چالش قرار دهد و این امر فرصتی برای دامن زدن به شایعات در تلگرام شده، این در حالی است که در توییتر و فیس‌بوک کاربران فرصت بررسی خبر منتشرشده را دارند و با ارسال کامنت سعی می‌کنند صحت و سقم آن را جویا شوند. با همه این احوال اکنون که فرصت استفاده از دیگر شبکه‌های اجتماعی برای مردم ایران فراهم نیست، تلگرام مجبور است بار همه آنها را به دوش بکشد که بعد از پیام عظیم انتخابات، انتظار می‌رود وزارت مسوول این مهم و سایر دست‌اندرکاران امکانات کافی را در دسترس علاقه‌مندان قرار دهند تا به‌طور طبیعی جوانان متفکر ما بتوانند از امکانات مناسب برخوردار شده و از راه‌های گریز استفاده نکنند. بدون تردید تلگرام را می‌توان به‌عنوان پدیده انتخابات هفتم اسفند نام برد و بسیاری از مردم با استفاده از همین تلگرام توانستند لیست امید را به دست یکدیگر برسانند به صورتی که بنا به اعلام رسمی وزیر ارتباطات روزانه 200 میلیون پیام در شبکه‌های اجتماعی موبایل در مورد انتخابات دست به دست می‌شد که قطعا بخش اعظمی از آن در تلگرام بوده است. * دبیر کانون علوم اداری ایران Z.Mesbah1944i@gmail.com