نزدیک به ۵ هفته شاهد افت قیمت‌ها بودیم ولی بعد از آن نزدیک به یک هفته افزایش قیمت‌ها به ثبت رسید که دوام چندانی نداشت و باز هم جریان کاهشی نرخ را شاهد هستیم. این مطلب به این معنی است که جریان افزایشی پیشین نه روال غالب در بازار بلکه جرقه‌ای مقطعی در یک روند نزولی نرخ بود و پذیرش همین روند کلی به معنی تداوم افت قیمت‌ها در روزهای آینده خواهد بود.
داده‌های متناقض بازار پلیمرها به قدری نوسان قیمت‌ها را دستخوش تغییر کرده است که شاید کمتر فعالی در بازار بتواند از رخدادهای موجود نتیجه‌ای منطقی استخراج کند. داده‌های پیچیده‌ای همچون کاهش حجم معاملات در بورس کالا یا افزایش قیمت‌های پایه هر دو احتمال رشد نرخ در بازار داخلی را تقویت می‌کند ولی شاهد کاهش قیمت‌ها در بازار داخلی هستیم. به نظر می‌رسد رخدادهایی زیر پوست بازار در حال خودنمایی هستند که تاکنون جریان غالب قیمتی را آنها تعیین کرده‌اند اگرچه مهم‌ترین داده اصلی این روزهای بازار را باید ضعف عمیق تقاضا برای محصولات نهایی و مواد اولیه به شمار آورد. خروج واحدهای پتروشیمی از فاز اورهال در کنار افزایش حجم داد‌و‌ستد در بازار محصولات شیمیایی نیز دو داده‌ای است که در نهایت امیدواری‌های محدودی را به بازار تزریق می‌کند. البته در نشستی در اتاق بازرگانی به بررسی واقعیت‌های معاملاتی در بورس کالا پرداخته شده است.
معاملات روز گذشته در بورس کالا تفاوت چندانی با معاملات پیشین نداشت. هنوز حجم عرضهها کم است و همین ضعف عرضهها پتانسیل رشد حجم معاملات را محدود کرده و البته چندین جرقه رشد نرخ و چند رقابت مهم نیز به ثبت رسید. روز گذشته به‌صورت کلی رقمی نزدیک به ۴۲ هزار تن پلیمر در بورس کالا عرضه شد که البته رقم قابل قبولی است ولی به نسبت ماه‌های قبل و حتی سال گذشته کمتر است. تنها معاملات روز گذشته را نمی‌توان معرف کلی در بازار به شمار آورد و در روزهای آینده نگاه دقیق‌تری به معاملات بورس کالا خواهیم داشت. نکته مهم معاملات روز گذشته پایین بودن جذابیت خرید برای عرضه‌های سلف بود و آن دسته از پتروشیمی‌هایی که در فاز اورهال هستند برای دی‌ماه کالاهای خود را عرضه کردند که اغلب جذابیت محدودی را به ثبت رساند. این شرایط نشان می‌دهد که بازار به آینده خوش‌بین نیست و البته در کنار ضعف نقدینگی، تمایل چندانی به خرید سلف ندارد. این داده اگرچه در نگاه اول مهم ارزیابی نمی‌شود ولی سیگنال کاهشی زیرپوستی و حتی نگران‌کننده‌ای در مورد آینده بازار ارائه می‌کند. اگر شرکت‌های پتروشیمی از اورهال خارج شده، حجم عرضه در بورس افزایش یابد و حتی قیمت‌های پایه نیز کاهش داشته باشد دیگر امید چندانی به رشد قیمت‌ها وجود نخواهد داشت. این ذهنیت پیش رو هم‌اکنون در بازار در حال خودنمایی است و شاهد کاهش قیمت‌های بازار آزاد هستیم.
پیچیدگی در بازار و یک نتیجه عجیب
بازار آزاد پلیمرها روزهای پیچیده‌ای را سپری می‌کند و شاید بتوان گفت که تناقض عمیق‌تر از روزهای قبل شده است. رشد قیمت‌های پایه در بورس کالا تاثیر چندانی بر روند عمومی معاملات در بازار آزاد نداشت و همچنین برای بسیاری از گروه‌های کالایی به وضوح می‌توان افت قیمت‌ها را مشاهده کرد. البته هنوز هم باید گفت که رکود و ضعف تقاضا دلیل اصلی افت قیمت‌هاست ولی این ادعای دم‌‌دستی نشان‌دهنده واقعیت‌های بازار نیست و حتی مخاطبان هم از شنیدن این واژه شاید دلزده شوند.
نوسان قیمت‌ها در شرایط فعلی ناشی از عرضه و تقاضای منطقی در بازار نیست یعنی تنها عرضه مرسوم در بازار آزاد در برابر تقاضای واقعی برای خرید در کنار عدم جذابیت خریدهای سفته‌بازی یا سرمایه‌گذاری، باعث به وجود آمدن این شرایط نشده است. این در حالی است که هنوز هم برخی از گریدها از فاصله قیمت نسبی بین بورس و بازار برخوردارند یعنی پتانسیل کاهش نرخ وجود دارد. از سوی دیگر برخی واحدهای تجاری مایلند که هرچه زودتر دارایی‌های خود را به وجه نقد تبدیل کنند و در این مسیر از ارزان فروشی و اعطای تخفیف برای جذب حداکثری مشتری هم روی‌گردان نیستند.
همچنین ذهنیت کاهشی هنوز هم در بازار وجود دارد آن‌هم در وضعیتی که بهای دلار نیمایی احتمال کاهش داشته و نرخ‌های جهانی هم توانمندی گسترده‌ای برای رشد قیمتی ندارند. تجمیع این موارد به این معنی است که احتمالا قیمت‌های پایه در هفته آینده به سمت کاهش حرکت کند بنابراین ارزان‌فروشی یا حتی تعویق خرید از بورس کالا به هفته آینده هم چندان غیرمنطقی نیست مخصوصا برای واحدهایی که الزام به خرید گسترده ندارند. از سویی هم خرید در شرایط فعلی به‌صورت نقدی صورت می‌گیرد و دقیق‌تر خریدهای نقدی هر روز گستردگی بیشتری پیدا کرده و با توجه به قوانین جدید صدور چک، شاید خرید نقدی جذابیت بیشتری داشته باشد. همین داده یعنی کاهش نسبی معاملات اعتباری هم ضعف تقاضا را به همراه خواهد داشت و هم اعطای تخفیف در زمان ثبت معامله را توجیه‌پذیر می‌کند. البته هیچ خبر یا اطلاع موثقی از موجودی انبارها وجود ندارد که بتوان بر پایه آن وضعیت عرضه واقعی در بازار را مورد توجه و بررسی قرار داد. همین نکته را می‌توان این گونه مورد بررسی قرار داد که بالابودن موجودی انبارها در کنار تداوم عرضه در بسیاری از واحدهای پتروشیمی موجب شده تا عرضه مستمر در بازار داخلی با مبدأ انبارها و بورس کالا در جریان باشد که همین نکته باعث شده تا جریان قیمتی نزولی هنوز در بازار باقی بماند ولی این داده نیاز به بحث بیشتری دارد.
شرایط بازار نشان می‌دهد که برخی از گروه‌های کالایی یا گریدهای پلیمری با رشد نرخ و برخی دیگر با کاهش قیمت‌ها روبه‌رو شده‌اند. نگاهی به وضعیت گریدهایی که با رشد نرخ همراه شده‌اند نشان می‌دهد که اغلب از گریدهای جذابی هستند که واحدهای تولیدی آنها در فاز اورهال قرار دارند؛ یعنی پتانسیل افت عرضه به دلیل ضعف تولید و داد و ستد در بورس کالا وجود دارد که منطقی به نظر می‌رسد. البته باید گفت اواخر آذرماه پایان دوره اورهال اغلب واحدهای پتروشیمی است یعنی بازار حداکثر دو هفته آینده با ضعف نسبی عرضهها رو به‌رو خواهد بود و سپس باز هم شاهد عرضه گسترده هستیم مگر آنکه رخدادی پیش‌بینی‌نشده به ثبت برسد. اما فاز دیگر در بازار همان گریدهایی است که افت نرخ دارند آن‌هم در شرایطی که بازار انتظار این کاهش قیمت‌ها را نداشت و شاید رخدادهایی ناموزون در این حوزه در حال خودنمایی است. از سویی عرضه محصولات پتروشیمی‌های فعال فعلی به‌صورت مرسوم در بورس کالا در جریان است؛ اگرچه کاهش عرضهها را نمی‌توان کتمان کرد ولی بخش مهمی از افت عرضه نیز از سوی واحدهایی است که در فاز تعمیر و نگهداری قرار دارند. حال در شرایطی که حجم معاملات در بورس کالا قابل رصد است و اغلب گروه‌های کالایی بدون توجه به واحدهای تولیدکننده با کاهش عرضهها روبه‌رو شده‌اند این افت قیمت‌ها تا حدودی غیرمعمول است مگر آنکه تقاضای داخلی بیش از حد انتظار کاهش داشته باشد. البته افت تقاضا واقعی است ولی در شرایط کاهش جدی حجم معاملات در بورس کالا، گویا عرضه‌های جدیدی به‌صورت زیرپوستی به بازار تزریق شده است. البته می‌توان گفت این احتمال وجود دارد که برخی از واحدهای تولیدی خارج از بورس در حال فروش کالا هستند ولی گستردگی گریدهایی که افت نرخ دارند نشان می‌دهد بحث از یک یا چند شرکت محدود خارج است و عرضه گسترده خارج از بورس هم به نظر منطقی نیست. با توجه به این شرایط بازهم باید گفت که بازار هنوز در گیر و دار ابهامی همراه با رکود تقاضاست و در کنار کاهش قیمت دلار و تداوم شرایط پیشین در وضعیت صادراتی مصنوعات پلیمری و محصولات نهایی؛ رخداد تاثیرگذار و مهمی در این بازار به ثبت نرسیده است.
واکاوی دلایل افت و خیزهای متناقض در بازار
با توجه به این شرایط و موارد ذکر شده، وضعیت بازار فعلی منطقی نیست و نباید این روند کاهشی را شاهد باشیم مگر آنکه واقعیت‌های بازار را به گونه دیگری مورد بررسی قرار دهیم، اما چگونه؟
نزدیک به ۵ هفته شاهد افت قیمت‌ها بودیم ولی بعد از آن نزدیک به یک هفته افزایش قیمت‌ها به ثبت رسید که دوام چندانی نداشت و باز هم جریان کاهشی نرخ را شاهد هستیم. این مطلب به این معنی است که جریان افزایشی پیشین نه روال غالب در بازار بلکه جرقه‌ای مقطعی در یک روند نزولی نرخ بود و پذیرش همین روند کلی به معنی تداوم افت قیمت‌ها در روزهای آینده خواهد بود. این در حالی است که کاهش احتمالی قیمت‌های پایه در هفته آینده خود محرک مهم‌تری در روند نزولی بازار است آن‌هم در شرایطی که ضعف تقاضا شاید یگانه واقعیتی است که آینده قیمت‌ها را رقم خواهد زد. در هر حال با کاهش تقاضا احتمال کاهش عرضهها نیز مطرح خواهد شد و خروجی آن کاهش حجم تولید در صنایع بالادستی پتروشیمی است که البته در سال‌های گذشته هم تجربه شده است.
به نظر می‌رسد کاهش قیمت‌ها چه از مسیر بورس یا از مسیر بازار به نفع معاملات و حجم تولید در صنایع تکمیلی است و انتظار داریم که بازار تیزهوش‌تر از فعالان تاثیرگذار آن عمل کند یعنی این افت قیمت‌ها از پشتوانه‌های منطقی برخوردار بوده و به جهت حمایت از حجم تولید ایجاد شده باشد. اگر این موارد صحیح باشد پتانسیل افت قیمت‌ها را می‌توان مطرح کرد ولی رخدادهای قیمتی ابتدای هفته آینده واقعیت‌ها را با صراحت بیشتری نشان خواهد داد اگرچه هم‌اکنون بازار کاهشی است.
تعادل بازارها با حذف سقف رقابت در بورس
در این بین شامگاه د‌وشنبه هفتاد و نهمین جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی در شرایطی برگزار شد که حاضران بر تعادل بازارها پس از برداشته شدن سقف رقابت قیمت‌ها در بورس کالا تاکید داشتند. نشست شورای گفت‌وگو که در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد، وضعیت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی بررسی و برای حل معضلات کنونی و همچنین همفکری برای تصمیم‌های آینده در این حوزه چاره‌اندیشی شد.
مخالفت با سرکوب قیمت‌ها
محمد‌رضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در این نشست با اعلام دو مشکل اساسی صنایع پایین‌دستی پتروشیمی گفت: براساس گزارش‌ها، هم اکنون دو مشکل «قیمت بالای خوراک» و «سیاست سرکوب قیمتی» اصلی‌ترین معضل صنایع پایین‌دستی است که باید با دریافت نظرات کارشناسی و بحث در جلسات آینده به حل آنها بپردازیم. وی به تعادل بازارها با برداشته شدن سقف رقابت قیمت‌ها در بورس کالا اشاره کرد و گفت: طی ماه‌های گذشته با پیگیری‌های زیاد مجلس، سرانجام سقف رقابت قیمت کالاها در بورس کالا برداشته شد که امروز شاهد تعادل نسبی در بازارها هستیم. وی گفت: متاسفانه در ماه‌های اخیر، سیاست سرکوب قیمت‌ها بار دیگر در اقتصاد اجرا شد اما باز هم ثمره‌ای نداشت که امیدواریم دیگر شاهد سرکوب قیمت‌ها با هدف کمک به صنایع نباشیم، چراکه این اقدام به جای مزیت، تبعات اقتصادی خواهد داشت.
بورس کالا، قیمت‌گذار نیست
شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در این نشست گفت: بورس کالای ایران، نه قیمت‌گذار است، نه خریدار و نه فروشنده؛ بلکه بورس کالا یک ابزار برای ایجاد رقابت و شفافیت در مبادلات است. به گفته محمدی، همواره در معاملات بورس کالا، قیمت محصول را صاحب مال تعیین کرده و البته در مواردی نیز ستاد تنظیم بازار نقش قیمت‌گذاری را انجام داده است؛ اما بازهم بورس کالا در تعیین قیمت نقشی نداشته است.رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرد: بورس کالا یک ابزار است و دو تفاوت با کنج اتاق مدیران دارد، نخست شفافیت و دوم رقابت. محمدی اظهار کرد: در بورس کالا شاهد حاکمیت شفافیت هستیم به‌طوری‌که معاملات روی تابلوی برای همه نمایان می‌شود و همچنین سیستم مالیاتی کشور با رونق معاملات در بورس، نظم می‌گیرد. وی به اعمال سقف رقابت قیمتی در معاملات بورس کالا اشاره کرد و گفت: مجموعه بازار سرمایه از ابتدا مخالف سقف رقابت بود و چند نامه به وزرای صنعت، اقتصاد،معاون اول رئیس‌جمهور و شخص رئیس‌جمهور ارسال شد که خوشبختانه با حمایت معاون اول رئیس‌جمهوری و وزیر صمت وقت، سقف رقابت‌ها برداشته شد. رئیس سازمان بورس با تاکید بر اینکه سازمان بورس و بورس کالا، برای حمایت ازصنعت کشور انعطاف پذیر است، گفت: بعضا مشاهده می‌شود که ایرادات بخش‌های مختلف به بورس کالا نسبت داده می‌شود اما کارکرد بورس کالا روشن است و این بازار بهترین سازوکار برای ایجاد عدالت در اقتصاد است.محمدی عنوان کرد که مجموعه بازار سرمایه کاملا با قیمت‌گذاری محصولات در بورس کالا مخالف است، چراکه این کار، سازوکار کشف قیمت واقعی را مختل می‌کند.محمدی در پایان از اصلاح سامانه بهین یاب خبر داد و گفت: براساس تعاملی که با وزارت صمت داشته‌ایم، سامانه بهین یاب در مسیر اصلاح قرار گرفته تا به زودی شاهد تامین بهتر مواد اولیه برای صنایع پایین‌دستی باشیم.
استمرار عرضه در بورس، امنیت صنایع تکمیلی
حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران نیز در این نشست گفت: براساس اصول اقتصادی در حوزه قیمت کالاهای مورد نیاز صنایع پایین‌دستی، کشف قیمت باید به ترتیبی صورت بگیرد که انگیزه ایجاد برخی ناهنجاری‌ها مانند قاچاق و احتکار به وجود نیاید. سلطانی نژاد افزود: همچنین تعادل قیمتی باید به نحوی صورت گیرد که منجر به سفته بازی نشود، در این بین مکانیزم عرضه و تقاضا بهترین و تنها راه برای رسیدن به اهداف مورد نظر است. البته در این مسیر کف عرضه محصولات نیز باید در بورس کالا رعایت شود که در این رابطه نیز مشکلات تامین خوراک صنایع بالادست و تامین مواد اولیه از طریق واردات مطرح است.
مدیرعامل بورس کالای ایران تاکید کرد: با استمرار عرضه محصولات در بورس کالا، امنیت خاطر صنایع پایین دستی فراهم می‌شود که به نظر می‌رسد راهی جز برقراری تعامل سازنده میان بخش بالادست و پایین دستی صنایع وجود ندارد، چراکه همیشه نمی‌توان انتظار داشت تا بخش دولتی با مشغله‌های فراوان به حل مشکلات بیاید بلکه صنوف و انجمن‌ها می‌توانند بهترین اتفاق‌ها را برای تولید کشور و بازار رقم بزنند.
تعادل بازار با برداشته شدن سقف رقابت در بورس کالا
پروین نباتی، مدیر کل دفتر صنایع شیمیایی و سلولزی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در این نشست با اشاره به اینکه امروز بسیاری از تلاطمات ماه‌های اخیر کنار رفته و بازار با برداشته شدن سقف رقابت در بورس کالا به تعادل رسیده است، گفت: از مهر ماه، قیمت خوراک پتروشیمی‌ها براساس ارز نیمایی و همچنین معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالا بدون اعمال سقف رقابت و براساس نرخ ارز نیمایی انجام شد که این اتفاق فاصله قیمت‌های رسمی و بازارهای غیر رسمی را به حداقل رساند. نباتی اظهار کرد: به‌عنوان مثال محصول پت بطری که قبل از برداشته شدن سقف رقابت و اعمال دلار نیمایی با قیمت حدود ۶ تا ۷ هزار تومان در بورس کالا قیمت می‌خورد و در بازار آزاد حتی به ۲۸ هزار تومان رسیده بود، امروز در بورس کالا ۱۰ هزار تومان معامله می‌شود و حداکثر در بازار آزاد به ۱۳ هزار تومان می‌رسد که این موارد بیانگر بازگشت تعادل در بازار و بهتر شدن وضعیت بازار در روزهای آینده است.
تضمین نماینده صنایع بالادستی به وزیر صمت
در ادامه این جلسه احمد مهدوی ابهری، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران به مشکلات صنایع پایین‌دستی برای تامین مواد اولیه اشاره کرد و گفت: استفاده درست از منابع این است که آنها را تبدیل به ثروت و ارزش افزوده کنیم و در آن هیچ شکی نیست. طبق سند چشم‌انداز کشور قرار بوده که در صنعت پتروشیمی، عربستان را پشت سر بگذاریم اما امروز این کشور دو برابر ایران تولید دارد و در حال در اختیار گرفتن بازارهای جهانی است. به گفته مهدوی، تا سال ۲۰۲۵ کشورهای عربی از جمله عربستان ۳۰۰ میلیارد دلار در حوزه پتروشیمی سرمایه‌گذاری خواهند کرد. ما چه در صنایع بالادستی و چه در صنایع پایین‌دستی روند پیشرفت کندی داریم و همین مساله سبب خواهد شد که در آینده حتی اگر تولید بالایی هم داشته باشیم نتوانیم محصول خود را به فروش برسانیم، چراکه قبلا بازار کشورهای هدف از سوی فروشندگان دیگر قبضه شده است. دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی در ادامه رضا رحمانی، وزیر صنعت، معدن و تجارت را مخاطب خود قرار داد و گفت: جناب آقای وزیر اگر قیمت‌های دستوری از بورس کنار رود و سامانه بهین‌یاب اصلاح شود، تامین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی را تضمین می‌کنیم.
رعایت کف عرضه در بورس؛ توسعه صنایع پایین دستی
در ادامه این نشست نصرالله رضازاده، رئیس هیات مدیره اتحادیه سراسری تعاونی‌های تامین نیاز صنایع پایین‌دستی (تکمیلی) پتروشیمی کشور گفت: دولت باید سیاست خود را نسبت به صادرات محصولات گروه شیمیایی، پلیمری، فولاد و مس که به‌عنوان مواد اولیه در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، تغییر دهد. رضازاده با تاکید بر اینکه نیاز ما در این بخش قانون است، افزود: به نمایندگی از صنایع پایین‌دستی کشور می‌گویم که هیچ تخفیفی نمی‌خواهیم، به قیمت جهانی به ما مواد اولیه بدهید، اما قانون برای همه یکسان باشد. به گفته وی، پتروشیمی‌ها کف عرضه در بورس کالا را رعایت کنند، توسعه صنایع پایین دستی نیز با تامین مواد اولیه سرعت می‌گیرد. براساس این گزارش، جمع بندی وزرای اقتصاد و صمت به همراه اعلام نظرات فعالان بخش دولتی و خصوصی به نشست بعدی شورای گفت‌وگو موکول شد.