منابع غنی ذخایر هیدروکربوری، دسترسی به مواد پلیمری، انرژی ارزان‌قیمت، نیروی کار متخصص جوان در کنار موقعیت استراتژیک منطقه‌ای ایران، همه و همه امتیازهایی هستند که می‌توانیم از آن به عنوان پتانسیل قابل اعتمادی از اشتغالزایی و ایجاد ارزش افزوده بالا در صنعت پلاستیک استفاده و به جای صادرات نفت خام، ارزش افزوده بالایی را در اقتصاد تجربه کنیم.
این در حالی است که به‌علت برخی موانع، هنوز صنعت پلاستیک کشورمان در جایگاه قابل قبول خود قرار نگرفته و باید برای بهبود شرایط آن، برنامه‌های اصولی را اجرایی کنیم و به کار ببندیم؛گفت‌وگویی با عباسعلی متوسلیان، رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران انجام شده است که در ادامه می‌خوانیم.
اگر بخواهیم جایگاه صنعت پلاستیک را در اقتصاد کشورمان بررسی کنیم، به چه مزیت‌هایی می‌توانیم اشاره کنیم؟
صنعت پلاستیک از چند جنبه در سپهر اقتصادی ایران دارای اهمیت است؛ نخست به دلیل موهبت مواد اولیه نفتی داخل کشور است که می‌توان از این مزیت بخوبی بهره‌مند شد و ارزش افزوده ایجاد کرد. بنابراین ما صنعتی در اختیار داریم که از نظر مواد اولیه هیچ وابستگی خاصی به خارج از مرزها ندارد و از اساس بر پایه اقتصاد مقاومتی بنا شده است.
نکته مهم این است که نسبت سرمایه‌گذاری به اشتغال در صنایع تکمیلی پتروشیمی در مقایسه با صنایع بالادستی بسیار بیشتر است. از این رو می‌توان جایگاه ویژه‌ای برای این صنعت در اقتصاد ایران قائل شد.
صنعت پلاستیک ایران از نظر استانداردهای بین‌المللی چه جایگاهی دارد و در منطقه در کجای فهرست قرار داریم؟
برخی محصولات پلاستیکی داخلی حتی بالاتر از استانداردهای جهانی است و به بسیاری از کشورها صادر می‌شود؛ اما این نه به معنای نادیده گرفتن محصولات کم کیفیت و غیراستاندارد است و نه به معنی رقابت‌پذیری کامل.
محصولات تولید داخل به لحاظ کیفی، قابلیت رقابت با کالاهای مشابه خارجی را دارند، اما به لحاظ قیمتی عوامل بسیار دیگری و بعضا خارج از اراده مدیران واحدهای تولیدی، وجود دارد. می‌توان در این زمینه به گران بودن هزینه حمل و نقل، مشکل نقل و انتقال بین بانکی، نبود حمایت‌های لازم دولتی مانند مشوق‌های صادراتی، تعرفه‌های بالای گمرکی و مواردی از این دست اشاره کرد. محصولات پلاستیکی ایران دست کم در منطقه جایگاه مناسبی دارد.
به اقتصاد مقاومتی اشاره کردید. جایگاه صنعت پلاستیک در اقتصاد مقاومتی چیست؟
بخشی از پاسخ این پرسش در سؤال اول عنوان شد که مهم‌ترین نقش صنعت پلاستیک در اقتصاد مقاومتی، آثار اندک تحریم‌ها بر این صنعت در بازارهای داخلی است چون ایران از موهبت مواد اولیه داخلی برخوردار است و همچنین میزان اشتغالزایی و ارزش افزوده در این صنعت قابل توجه است.
آمار دقیقی از اشتغالزایی این صنعت در ایران دارید؟
در ایران ضعف آمار بویژه در بخش صنعت وجود دارد. تاکنون نهادهای رسمی و دولتی، آماری در این زمینه که نزدیک به واقعیت و قابل استناد باشد، ارائه نداده‌اند. صنعت از ضعف آمار در رنج مضاعف به سر می‌برد. با وجود این، بر اساس برخی منابع غیررسمی از 500 تا 800 هزار نفر در شاخه‌های مختلف پلاستیک و پلیمر اشتغال دارند.
آمار تولید و مصرف پلاستیک در ایران چقدر است؟
اکنون 1/3 میلیون تن انواع پلاستیک در داخل کشور تولید می‌شود در حالی که ظرفیت صنایع ما در این بخش بیش از 12میلیون تن است، اما در خصوص میزان صادرات بر اساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال 1395، سهم مواد پلاستیکی و اشیای ساخته‌شده از این مواد 8/10 درصد از کل ارزش صادرات است که رقم بالایی را به خود اختصاص داده است.
صادرات صنعت پلاستیک و حتی دیگر صنایع را می‌توان بیش از وضعیت فعلی افزایش داد. در حال حاضر کوچک بودن شرکت‌های صادراتی، ضعف بسته‌بندی و سیستم حمل و نقل و بالا بودن قیمت تمام‌شده محصولات، برخی مشکلات حضور ما در کشورهای هدف است.
یکی از مشکلات اصلی در این صنعت بحث خام فروشی است. برای این که بخواهیم از این روند فاصله بگیریم، چه پیشنهادی دارید؟
کاهش خام فروشی در وهله نخست نیازمند نگرشی ملی و کلان نگر است.
اگرچه کسب سود بیشتر حق همه تولیدکنندگان و شرکت‌های خصوصی است، اما در زنجیره کسب سود باید منافع ملی را در اولویت قرار داد. با قائل شدن تسهیلات بیشتر برای صنایع تکمیلی می‌توان به اشتغالزایی کمک کرد و رشد اشتغالزایی در کشور نیز امنیت اجتماعی و حتی سیاسی به دنبال دارد. شما امروز شاهد هستید که حتی از سونامی بیکاری به عنوان تهدید امنیت ملی یاد می‌شود.
اگرچه می‌توان برای کاهش خام فروشی به راه‌هایی همچون افزایش تعرفه‌ها و گذاشتن سقف صادراتی اندیشید، اما بنده بر این باور هستم که راهکار اصلی و نتیجه‌بخش، تقویت غرور و نگاه ملی است.
برای بهبود شرایط عرضه و شفافیت بازار، عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا انجام می‌شود. چطور این بازار نتوانسته ساماندهی لازم را داشته باشد؟
نمی‌توان به شفافیت یا عدم شفافیت عرضه در بورس کالا نگاه مطلق داشت؛ اگر ما این نوع عرضه را با دوره‌ای که مواد اولیه در بورس کالا عرضه نمی‌شد، مقایسه کنیم، می‌بینیم که به صورت نسبی شفافیت بیشتر شده و این یک امتیاز است.
انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران بر این باور است که در حال حاضر، عرضه در بورس کالا روش مناسبی است، مگر این که پیشنهاد و جایگزین بهتری روی میز مذاکره گذاشته شود.
چرا شفافیت به نقطه مطلوب نرسیده است؟ باید در ادامه این پرسش‌ها را نیز مطرح کرد؛ آیا پتروشیمی‌های فرامنطقه‌ای می‌توانند در بورس ما حضور یابند؟ آیا ساختار موجود رقابت‌پذیری ایجاد می‌کند؟ و...
انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران در این زمینه نامه‌ای به شورای ملی رقابت ارائه و راهکارهای خود را عنوان کرده است، اما کم‌فروشی شامل همه پتروشیمی‌ها نمی‌شود.
در صورت سرمایه‌گذاری منطقی در این صنعت، کدام صنایع، رونق نسبی را تجربه خواهند کرد؟ به عبارت دیگر، چند صنعت مرتبط با این صنعت فعالیت می‌کنند؟
صنعت پلاستیک طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود؛ از قطعات خودرو گرفته تا صنعت ساختمان و کشاورزی و لوازم خانگی. رونق در این صنعت، اشتغالزایی زیادی به دنبال دارد. یکی از موارد مهمی که باید در این جا اشاره کرد، این است که هنوز بین صنعت و دانشگاه ارتباط عملی وجود ندارد.
دانش آکادمیک باید در کارخانه‌ها به منصه ظهور برسد. با سرمایه‌گذاری در صنعت پلاستیک، دانشگاهیان و صنعتگران ما نیز برای همکاری با یکدیگر ترغیب می‌شوند و این در نهایت به رونق هم‌زمان علم و صنعت منجر خواهد شد.
نیازسنجی و تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت پلاستیک و پلیمر از سوی ارگان‌های ذی‌ربط از جمله وزارت صنعت، معدن و تجارت یک امر ضروری است، اما این نیازسنجی باید با واقعیت‌های موجود در جامعه تطابق داشته باشد و پارامترهای متعدد در آن رعایت شود. این که یک کالا در داخل تولید نمی‌شود، به معنی وجود توجیه اقتصادی آن نیست.
چرا بعضا برخی مواد اولیه خارجی در بازار ایران ارزان‌تر از تولیدات داخلی کشورمان فروخته می‌شود؟
به دلیل این که محصولات دیگر کشورها به رقابت لازم برای حضور در کشورهای دیگر از جمله ایران، دست یافته‌اند و این زنگ هشداری برای تولیدکنندگان مواد اولیه داخلی است. همان گونه که عنوان شد، اگر امکان عرضه محصولات پتروشیمی فرامنطقه‌ای در بورس مهیا شود، می‌تواند به رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی و افزایش کیفیت آنها برای ماندگاری در بازار منجر شود.
شما به هزینه‌های بالای تولید در ایران اشاره کردید، سؤال این است که چرا علی‌رغم در اختیار داشتن انرژی، مواد اولیه و نیروی کار متخصص ارزان بازهم تولیدات گران داریم؟
یکی از مهم‌ترین عوامل، ضعف در مدیریت صنعتی است. گاهی حتی یک مدیر صنعتی خوب به دلیل تأمین نشدن بموقع مواد اولیه و با قیمت مناسب، نمی‌تواند یا امکان‌پذیر نیست که هزینه تمام‌شده را کاهش دهد.
شما در این زمینه به وجود مواد اولیه و انرژی و کارگر ارزان اشاره کردید، اما در کنار این مسائل بهره‌های بالای بانکی، تورم و واقعی نبودن نرخ ارز هم وجود دارد که به هزینه بالای کالای تولیدشده منجر می‌شود. البته در همین بخش باید موارد دیگری را که خارج از شمول اختیارات یک مدیر است، افزود؛ مانند وجود بخشنامه‌های متعدد، تغییر سریع قوانین گمرکی، مالیاتی، تأمین اجتماعی و... .
به نظر شما واردات بی‌رویه محصولات پلاستیکی چه مشکلی برای صنعت ایجاد کرده است؟
مشکل قاچاق، هنگامی رنگ بحران به خود می‌گیرد که صنایع در رکود به سر ببرند. البته کشور ما نیز مبتلابه رکود اقتصادی است. قاچاق علاوه بر مشکلات اقتصادی، بحران‌های اجتماعی را نیز در پی دارد که برخی از آنها ناشی از تعطیل شدن کارخانه‌ها و بیکار شدن کارگران است.
اگر در این زمینه بخواهیم به آمار اشاره کنیم، با توجه به آن چیزی که سازمان بین‌المللی کار اعلام کرده، به ازای یک میلیارد دلار قاچاق، 100 هزار فرصت شغلی نابود می‌شود. حالا شما این آمار را با وضعیت بحران بیکاری در ایران تطبیق و تحلیل کنید.
به طور مرتب، کارشناسان و رسانه‌ها درباره قاچاق و پیامدهای آن هشدار داده‌اند، اما متاسفانه هنوز شاهد واردات کالا به صورت قاچاق از مبادی رسمی و غیررسمی کشور هستیم.