پس از موفقیت ایران در برداشتن نخستین گام برای بیاثرکردن تحریمهای نفتی با عرضه نفت در بورس، در حالی که انتظار میرفت در هفتههای آینده، نفت خام کشور به صورت منظم و مداوم و در احجام بیشتری در بورس انرژی عرضه شود اما به صورت ناگهانی این راهکار ضدتحریمی با توقف مواجه شده است.
در حالی وزارت نفت به بهانه اخذ مجوز از شورای عالی هماهنگی اقتصادی فرآیند عرضه نفت در بورس را متوقف کرده است که شواهد نشان میدهد الزامات قانونی کافی در این راستا وجود دارد و مانع اصلی اجرای این راهکار انحصارطلبی وزارت نفت در صادرات نفت کشور است.
مدل سنتی فروش نفت ایران توسط شرکت ملی نفت به تعداد محدودی از پالایشگاهها و تجار سرشناس، همواره زمینهی اثرگذاری تحریمهای نفتی بر میزان صادرات نفت ایران را فراهم کرده است. پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریمهای نفتی، یکی از جدیترین گزینههای مطرح شده توسط کارشناسان برای خنثیسازی تحریمها، عبور از مدل سنتی و متنوع سازی روشهای صادرات نفت با عرضه نفت در بورس و استفاده از ظرفیت و توانمندی بخش خصوصی داخلی بود. علیرغم مخالفت جدی بخشی از بدنه وزارت نفت، این راهکار پس از تصویب شورای عالی هماهنگی اقتصادی و الزام وزارت نفت به عرضه نفت در بورس وارد فاز اجرایی شد.
اولین عرضه نفت در بورس در تاریخ 6 آبانماه انجام شد که طی آن 8 محمولهی 35 هزار بشکهای (مجموعا 280 هزار بشکه) به قیمت 74.85 دلار توسط شرکتهای خصوصی داخلی خریداری شد. 20 آبان ماه موعد دومین عرضه نفت خام ایران در بورس انرژی بود. در این عرضه 700 هزار بشکه نفت با قیمت 64.97 دلار به فروش رسید. بدین صورت با استقبال گسترده بخش خصوصی برای خرید و صادرات نفت اثبات شد که شرکتهای داخلی هم توانایی دور زدن تحریمهای نفتی و صادرات نفت را داشته و هم در صورت فراهم بودن شرایط تمایل به حضور در بازارهای منطقهای و کمک به وزارت نفت برای جلوگیری از افت میزان صادرات نفت کشور را دارند.
پس از موفقیت ایران در برداشتن نخستین گام برای بیاثرکردن تحریمهای نفتی، در حالی که انتظار میرفت در هفتههای آینده، نفت خام کشور به صورت منظم و مداوم و در احجام بیشتری در بورس انرژی عرضه شود اما به صورت ناگهانی این راهکار ضدتحریمی با توقف مواجه شده است. کارشناسان معتقدند که عرضه نفت در بورس باید به صورت منظم استمرار پیدا کند تا شرکتهای خصوصی به بازار ایجاد شده اطمینان پیدا کرده و میزان سرمایهگذاری خود برای خرید و صادرات نفت از سازوکار بورس را افزایش دهند. بدین صورت میتوان علاوه بر بیاثرکردن کامل تحریمهای نفتی، زمینه ایجاد تجارت نفت و تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه را نیز فراهم کرد. با وجود موفقیت فاز اول عرضه نفت در بورس اکنون بیش از سه هفته از تاریخ آخرین عرضه میگذرد و به نظر میرسد که دستگاههای مربوطه در دولت، ازجمله وزارت نفت تمایلی به اجرای این راهکار ضدتحریمی ندارد.
از ابتدای طرح این موضوع در فضای کارشناسی کشور وزارت نفت و به خصوص شرکت ملی نفت ایران مخالفت خود را با این راهکار به صراحت بیان کردند و طرح عرضه نفت در بورس بعد از اینکه با مخالفت وزارت نفت در جلسه هیئت دولت تصویب نشد؛ در شورای عالی هماهنگی اقتصادی به تصویب رسید. شواهد نشان میدهد که مانع اصلی در مسیر تداوم عرضه نفت در بورس کارشکنی وزارت نفت و انحصارطلبی این وزارتخانه در صادرات نفت کشور است، زیرا با اجرای این راهکار پای شرکتهای خصوصی به بازار جهانی نفت باز شده و انحصار وزارت نفت در صادرات نفت ایران شکسته میشود.
به نظر میرسد این وزارتخانه به جای حمایت از سازوکار شفاف و مطمئن بورس در راستای دور زدن تحریمهای نفتی و چرخیدن چرخ اقتصاد کشور سعی میکند در جهت حفظ انحصار خود مانع ورود بخش خصوصی و به تبع آن افزایش میزان صادرات نفت کشور در شرایط تحریمی شود.