نظارت بازارهای داخلی حاکی از التهابات و نوسانات غیرمنطقی عرضه و تقاضا و برهم خوردن تعادل این بازارها در برخی از مقاطع زمانی است به گونه‌ای که این امر سبب می‌شود تا واحدهای پایین‌دست این صنعت توان و تحمل ادامه کار را نداشته باشند و حداقل در مقاطعی کوتاه خط تولید کارگاه‌های خود را متوقف کنند.
بخش نگران‌کننده این داستان از جایی شروع می‌شود که شاهدیم با وجود شورای رقابت، دفتر پایین‌دست صنعت پتروشیمی و سازمان بورس کالای ایران به‌عنوان یک نهاد تنظیم‌گر مسائل این چنینی پیش می‌آید و این سوال را به ذهن متبادر می‌سازد که تفاوت شرایط فعلی با زمانی که پای این سازمان‌ها به میان نیامده بود، چیست؟ و آیا این شرایط با اصول اقتصاد مقاومتی که اشتغال را یکی از ارکان اصلی و پایه‌های رشد اقتصادی می‌داند، مغایر نیست.
ضعف همگرایی نهادی برای تعادل بازار
این در حالی است که در بودجه امسال رشد ۲۳ درصدی صادرات غیر‌نفتی پیش‌بینی شده است، حال با توجه به شرایط فعلی واحدهای پایین‌دستی و با توجه به اینکه بخش عظیمی از این رشد روی دوش آنهاست، آیا این امر محقق خواهد شد؟
عباسعلی متوسلیان، مشاور ارشد انجمن ملی پلاستیک درخصوص شرایط بازار محصولات پلیمری و شیمیایی اظهار کرد: طی ماه‌های گذشته شاهد بودیم که تعادل عرضه و تقاضا برای برخی از گریدهای محصولات پلیمری برهم ریخته و این امر شرایط نابهنجاری را برای وضعیت تولید بنگاه‌های پایین‌دستی به وجود آورده است. این در حالی است که طی هفته گذشته استارت بهبود این وضعیت را شاهدیم و امیدواریم این امر ادامه دار باشد.
وی در ادامه یکی از دلایل بهبود را رعایت کف عرضه‌ها دانست و افزود: تاکید ما بر این است که مشکل باید از سمت عرضه‌ها حل شود و شرایط در سمت عرضه به گونه‌ای رقم بخورد که تمام مکانیزم‌های بورس در آن اعمال شود. به بیان دیگر باید کف عرضه‌ها رعایت شود و معاملات در شرایط شفاف تری انجام پذیرد.
وی به اوراق سلف به‌عنوان دیگر ابزار کنترل بازارها اشاره و تصریح کرد: حدود ۲ ماه است که بحث عرضه سلف مطرح شده است و به باور من استفاده از این ابزار مالی توانسته با افزایش عرضه‌ها التهاب را در این بازار تا حدودی کنترل کند.
به این ترتیب که استفاده از این ابزارها با افزایش عرضه التهاب بازار را در نقطه فعلی می‌خواباند. اما نکته‌ای که در این میان باید به آن اشاره کرد آن است که این تقاضا به آینده موکول شده و باید با برنامه ریزی شرایطی را به وجود آوریم که این التهاب به آینده منتقل نشود و در آن زمان گریبان‌مان را نگیرد.
متوسلیان می‌گوید: از دیگر عواملی که به کاهش تقاضا و التهاب کمک می‌کند، کاهش عرضه‌ها در هفته آخر ماه است. به این معنا که هر چه به پایان ماه نزدیک می‌شویم کدها روی سهمیه‌ها مصرف شده‌اند و این امر موجب کاهش تقاضا شده و التهاب بازارها می‌خوابد که این عملکرد هم به مدد التهاب بازارها رسیده و کمی از شدت التهاب‌ها را گرفته است.
عضو شورای ملی رقابت درخصوص این موضوع که چرا با وجود داشتن شورایی همچون شورای رقابت و با توجه به وجود بورس کالای ایران به‌عنوان یک نهاد تنظیم‌گر و وجود دفتر پایین‌دست صنایع ملی شرکت پتروشیمی چنین وضعیتی پیش می‌آید و می‌بینیم در بازار محصولی همچون pvc رقابت به گونه‌ای رقم می‌خورد که کارشناسان خطر و هشدار رسیدن به بدترین وضعیت را می‌دهند، گفت: به باور من اصلی ترین مشکلی که درخصوص ساختار وجود دارد این است که تصمیم گیران، فعالیت‌های تولیدی انجام نداده‌اند و طبعا درک درستی از وضعیت تولید ندارند و نمی‌توانند متوجه شوند که تولید با چه موانعی روبه روست که همین مساله باعث می‌شود ناخودآگاه تصمیمی گرفته شود که وضعیت بر هم بریزد.
به‌طور مثال شنیده می‌شود که تصمیم‌گیرندگان اظهار می‌کنند در مقاطعی از زمان که محصول فراوان است، تولیدکنندگان مواد اولیه واحدهای تولیدی خود را خریداری کرده و در زمان التهاب از آن استفاده کنند.
وی افزود: این در حالی است که این امر تولید‌کننده را با هزینه انباشت مواد روبه‌رو می‌کند و تولید‌کننده مجبور است روزانه برای هر کیلو مواد ۲۶ هزار تومان هزینه متحمل شود و این در حالی است که در دنیا شرایط به گونه‌ای است که تولید‌کننده با روش اعتباری تامین مالی می‌کند و نیازی به انبار ندارد.
متوسلیان می‌گوید: تصمیم‌گیران باید به این نکته توجه کنند که این سرمایه در گردش برای تمامی این واحدهای تولیدی وجود ندارد و باید فکر اساسی برای این وضعیت کرد. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران درخصوص رصد سازوکار بخش‌های تنظیم‌گر افزود: به باور من شورای رقابت در ۶ ماه اول سال عملکرد درستی داشت و توانست وضعیت را کنترل کند اما این در حالی است که از مرداد سال جاری به بعد که بحث صادرات مواد اولیه مجتمع‌های پتروشیمی به چین در کنار افزایش بهای دلار به وجود آمد، توازن بازارهای داخلی به هم ریخت.
وی تصریح کرد: به باور من سوداگری در کسب درآمدهای کوتاه مدت سبب می‌شود مشتریان خود در داخل کشور که تولیدکنندگان پایین‌دستی هستند را نادیده بگیرند و باعث نابودی آنها شوند.
رئیس انجمن لوله و اتصالات پی.وی.سی می‌گوید: سوالی که در این میان برای من به وجود می‌آید این است که با توجه به الگوی کشورهایی همچون هند و چین و با توجه به عملکردی که این کشور‌ها در دستور کار خود قرار داده‌اند تا سال ۲۰۲۰ به شکل کنونی نیازمند مواد اولیه واحدهای پتروشیمی نیستند و این مساله باعث می‌شود مجتمع‌های پتروشیمی هم نتوانند محصول خود را صادر کنند و از طرفی با عملکرد کنونی تا آن زمان برای واحد پایین‌دست پویایی هم نمانده تا مشتری محصولشان باشد و این امر به گونه‌ای آژیر خطر برای صنعت پتروشیمی کشور و زنجیره تامین آن خواهد بود.
وی در ادامه به سازو کار شورای رقابت اشاره کرد و گفت: به باور من عدم همزمانی عملکرد نمایندگانی که از بخش‌های مختلف صنعت پتروشیمی کشور در این شورا وجود دارند و نداشتن استراتژی یکسان در جهت کنترل عرضه و تقاضا موجب می‌شود اختلالاتی در تنظیم این بازارها به وجود آید.
متوسلیان می‌گوید: با توجه به اینکه بازارها هوشمند هستند، کوچک‌ترین اختلالی در یکی از مکانیزم‌های تصمیم‌گیری به خصوص در زمان التهاب کنترل بازارها را از دست خارج کرده و ضربات جبران ناپذیری را بر پیکره بخش پایین‌دست و زنجیره تامین صنعت پتروشیمی وارد می‌کند.
وی در ادامه عدم رعایت مدیریت گریدها در فصول مختلف را از دیگر عوامل برهم زدن بازارهای محصولات پلیمری و شیمیایی دانست و گفت: عدم مدیریت در عرضه گریدهای متفاوت عامل دیگری است که موجب بر هم زدن این بازارها می‌شود. به‌طور مثال گریدی در پ.پ نساجی وجود دارد که تولیدکنندگان پوشک از آن استفاده می‌کنند. رصد بازارها طی هفته گذشته حاکی از عرضه بیش از اندازه مصرف بازارها و چیزی حدود ۴ هزار تن طی دو هفته گذشته بوده است.
درست است که این مقدار سبد عرضه را کامل می‌کند اما به درد مصرف‌کننده‌ای که در تولید فرش دست دارد، نمی‌خورد. این امر به این نکته توجه دارد که درست است در برخی از مقاطع اعداد روی کاغذ درست باشند و با مقایسه ارقام و اعداد این ذهنیت به وجود آید که بازارها بالانس شده است و تولیدکنندگان هیچ مشکل خاصی ندارند، اما وظیفه شورای رقابت، بورس کالای ایران و دفتر صنایع پایین‌دستی است تا با استفاده از مکانیزم‌های مختلف جلوی سودا‌گری‌های این چنینی را بگیرند و نگذارند مجتمع‌های پتروشیمی شرایطی را به وجود آورند که محصولات خود را با ارقام بالای رقابتی بفروشند.
وی در آخر تاکید کرد: بازار نیاز به مصرف روز دارد و باید مکانیزم‌هایی را در دستور کار خود قرار دهیم تا جلوی بازی‌های مغزهای متفکری که بازار را می‌سازند، گرفته شود تا جلوی سودهای خارج از عرف نیز گرفته شود. متوسلیان می‌گوید: در شرایط فعلی مکانیزم‌ها سینوسی عمل کرده و باید شرایطی را به وجود آوریم که این مکانیزم‌ها روی یک خط و به‌صورت متراکم و متمرکز جلو روند.